‘Een vrouw mag niet regeren, dat is tegen de natuur en tegen de wil van God in’: de Franse Isabelle Huppert laat deze woorden vol ingehouden woede vanaf het podium striemen. De vermaarde film- en toneelactrice vertolkt de solo Mary Said What She Said over het turbulente leven van Maria I van Schotland (1542-1567), ook Mary, Queen of Scots, in de regie van Robert Wilson. In een ongekende stortvloed van woorden roept Huppert emotie en welbewuste ijzigheid op. De kenmerkende mathematische precisie van Wilson zorgt paradoxaal genoeg voor een hallucinerende theaterervaring.

Auteur Daryll Pinckney liet zich inspireren door de brieven en dagboeken die Maria bijhield tijdens de vele jaren van gevangenschap, die haar leven tekenden. Deze productie door Théâtre de la Ville-Paris krijgt een indringende begeleiding door muziek van Ludovico Einaudi, soms klinkt het als Bach, dan weer opzwepend en intiem, met ultramoderne elektrische sounds. De achtergrond vormt een lichtende rechthoek, waartegen het silhouet van Huppert in donkerglanzende jurk met pofmouwen en smalle taille afsteekt.

Ze beweegt haar armen en handen op mechanische wijze, alsof ze een soort marionet is. Maar dan een gevoed door een innerlijk theatraal vuur. Een wrede onthoofding maakt een einde haar leven vol romantiek, moord, complotten, tragiek, echtscheidingen. We luisteren naar Maria de nacht voor haar executie. In een koortsachtig visioen verhaalt ze over haar leven. Zij, de katholieke Schotse die opgroeide in Frankrijk, vindt de protestantse Elizabeth 1, koningin van Engeland en Ierland, als onverzoenlijke rivale tegenover zich. Friedrich Schiller schreef over deze koninginnenstrijd het historische theaterstuk Maria Stuart (1800). Begin dit jaar ging de film Mary Queen of Scots in première van regisseur Josie Rourke met Saoirse Ronan in de titelrol. Huppert draagt een hoge, zwarte kraag waardoor het lijkt alsof haar hoofd lijkt te zweven boven haar lichaam. Een schitterend kostuumbeeld door Jacques Reynaud.

De voorstelling is in Frankrijk niet onverdeeld gunstig ontvangen. Men stoorde zich aan de kilheid van Wilsons regie. Dat kan kloppen: Wilson is nooit de regisseur geweest van hoog omgewoelde emoties. Vanaf een van zijn eigen eerste performances, I Was Sitting on My Patio (1977, samen met Lucinda Childs) is hij de theaterman van de koele, wiskundige schoonheid.

Misschien heeft de voorstelling zich sinds de Parijse première in mei van dit jaar ontwikkeld, maar de emotionele geladenheid die Huppert tentoonspreidt is overweldigend. De sleutel tot haar rol ligt vooral in het verzet dat zij biedt tegen de overmacht van de protestantse adel. Zij komt op voor haar rechten als koningin. Dat geeft een feministische kracht aan Maria. Soms horen we Hupperts stem via een geluidsband of klinken er het huiveringwekkende krijsen van een kind – dat is haar zoon, die ze verloor.

Hupperts optreden is vooral een adembenemende, fascinerende ode aan de mogelijkheden van haar stem: ze zingzegt, fluistert, ijlt. En ze danst in een strakke choreografie, als een statige hofdans die ze als meisje leerde in het Franse adellijke kringen. Frankrijk, daar lag haar geluk; in het wrede Schotland werd ze het slachtoffer van complotten en wantrouwen. Als ze tegen het slot van de voorstelling zegt dat de volgende ochtend om acht uur haar executie plaatsvindt, is dat meer dan aangrijpend. In magnifieke belichting staat ze daar als een eenzame schaduw in het witte, koude morgenlicht. Dit is geen kilte, dit is emotie.

Foto: Lucie Jansch