Autisme: we kunnen het labelen als stoornis, maar we kunnen er ook anders naar kijken. In Siriana, mijn vriendin herijkt theatermaker en speler Karlijn Hamer de bijzondere kwaliteiten van de hypergevoelige medemens aan de hand van een sensorische installatie.

Wat ongemakkelijk zoeken toeschouwers hun stoel. Rondom een groot, vierkant object met fietswielen zijn witte, lage plastic kuipstoelen opgesteld. We moeten flink door de knieën om ons erin te nestelen. Voor de minder behendigen zijn er gelukkig ook enkele ‘gewone’ stoelen in de ruimte van de Bossche Bank van Lening, een historisch gebouw aan de Schilderstraat waar tijdens Theaterfestival Boulevard deze theatrale installatie te zien is.

De ruimte waarin we ons bevinden laat daglicht binnen, het wordt gemengd met het licht van enkele spots die op het bepalende object in het midden gericht zijn, een werk van beeldend kunstenaar Nieke Koek. Eén voor één zet Karlijn Hamer – sober zwart gekleed – de spots aan, wanneer ze zich in een monoloog tot het publiek richt.

Wat weifelend leidt ze ons in de wereld van Siriana, een klasgenootje dat ze al vanaf de kleuterschool kent. Pas op latere leeftijd ontdekte deze vrouw waarom ze anders functioneert dan de meeste mensen. Met zachte ironie ontvouwt Hamer de psychiatrische zoektocht die ze doormaakt. Een wereld waar de harde classificatie van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) leidend is en labels vooral voor verwarring zorgen in het brede spectrum van autisme. Soepeltjes introduceert Hamer in haar monoloog ook de tegenbeweging die daaruit ontstaat, met nieuwe begrippen als ‘Autisme Pride’.

Na deze uitgebreide introductie worden we stilletjes meegezogen in een zintuiglijke wereld. Met een draai aan de knoppen op een klein paneel in het object, beginnen tientallen fietswielen, groot en klein, te draaien. Glijdende, gekleurde balletjes aan de spaken produceren geluid. Samen vormen ze een fascinerende, repetitieve soundscape. Hamer neemt de tijd, haast op het irritante af. Zo nu en dan verandert ze de snelheid van de wielen of zet ze er enkele stil. Soms draaien de wielen zo hard dat een zoemend geluid van wind ontstaat. Twee keer onderbreekt ze het muzikale ritueel met teksten waaruit blijkt hoe ongelukkig, geïsoleerd en onzeker de vrouw is. Een gegeven dat beeldend wordt versterkt, doordat Hamer zich in de afgesloten ruimte van het object bevindt.

Wat een contrast vormt deze voorstelling met Hamers wat schreeuwerige vorige werk Kiss the Earth, You Scum (2022), waarin hard en direct op het publiek werd gespeeld. Dit keer straalt alles subtiliteit uit. Siriana, mijn vriendin provoceert hooguit qua tijd. Je kunt mee in de lengte van de meditatieve soundscape, of raakt volkomen verveeld. Hamers spel is soms nog wat al te voorzichtig. Functioneel is wel de keuze voor een meer ingehouden speelstijl in deze documentaire, sensitieve performance. Effectief worden de pijnpunten blootgelegd van een maatschappij waarin de ratio regeert. Die dolgedraaide ratio!

Foto: Karin Jonkers