Ik lig op mijn rug op een houten vlonder, onder een tentvormig houten frame. Door een koptelefoon hoor ik een man vertellen hoe hij ooit een hut bouwde in de wildernis, van de aarde, bladeren en takken die hij daar vond. ’s Nachts kon hij niet slapen, uit angst dat zijn hut zou bezwijken onder de regen, en hem zou bedelven onder ‘een paar honderd kilo aarde en hout’. 

Terwijl ik dat verhaal hoor, is Tom Tieman, de maker van Ruimtereis – SHELTER, bezig de ‘tent’ boven mijn hoofd te bedekken met groengeverfde jute doeken, en daar overheen dekkleden van witte kunststof. De kleden zijn al nat van de regen, en tijdens het schuiven lozen zij hun druppels door de open nok in een mini-stortbui over mijn gezicht. Alsof Tieman mij de angst van de verteller live wil laten voelen.

Plaats van handeling is het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden, pal naast De Stadskas, het hart van het festival Explore the North dat SHELTER heeft geprogrammeerd. Explore presenteert vooral makers die graag de grenzen van hun eigen discipline overschrijden. Binnen die categorie is Tom Tieman (1984) een speciaal geval – een geboortige Tukker die eerst journalistiek studeerde in Zwolle, en vervolgens Kunst, Cultuur & Media in Groningen, waar hij nooit meer zou weggaan. 

Hij woont in Ezinge, een van de vele ontvolkende dorpen op het Groningse platteland, waar vaak kunstenaars zoals hij nieuwe gemeenschappen bouwen in de plaats van de weggetrokken boerenfamilies. De gedaanteverandering van dat landschap werd het voornaamste thema in zijn werk, tegen een achtergrond van klimaatverandering, erfgoed in staat van verval, en de nieuwe bewoners die daar weer iets moois van proberen te maken. 

Hij debuteerde in 2017 met De Laatste Boer van Euvelgunne, een documentaire voor VPRO 2DOC: Makers van Morgen, en heeft nog verschillende films in ontwikkeling, die ook vaak in Groningse dorpen spelen. Daarnaast begon hij audiotours te maken. De bekendste is Huilende Bruiden (2021), die hij maakte voor het Drentse ensemble PeerGrouP Locatietheater. Tieman voerde zijn wandelaars langs verlaten en vervallen herenboerderijen in Noordoost-Groningen. Door koptelefoons hoorden ze het verhaal bij deze gebouwen, begeleid door een muzikale soundscape. De titel refereert aan de standbeelden van bevallige vrouwelijke naakten, waarmee de steenrijke herenboeren hun landgoederen versierden. Het pleisterwerk op de beelden verkruimelt nu, waardoor het lijkt alsof de tranen hen over de wangen biggelen. 

Inmiddels heeft Tieman zijn gereedschapskist verrijkt met nog een derde genre: performatieve installaties. Dat gebeurde eigenlijk bij toeval, toen Tryater hem vroeg zo’n ding te maken. Dat werd Snackgelok, onderdeel van It Gelok fan Fryslân, een meerjarig onderzoek naar het geluksgevoel van de Friezen (gelok is het Friese woord voor geluk). In Snackgelok liggen bezoekers in een levensgroot patatbakje, compleet met reuzenvork. Door een koptelefoon horen zij Friezen vertellen over hun liefde voor patat, oesterzwamkroketten en ander fast food. Snackgelok stond vorig jaar onder meer op Oerol en Noorderzon. 

Ruimtereis – SHELTER valt ook in deze categorie. De soundtrack begint en eindigt met een kind, dat Tieman trots een zelfgebouwde hut laat zien. ‘Hier is een plekje voor mij, daar voor mama en daar voor jou.’ Tussen deze twee fragmenten door horen we verhalen van mannen en vrouwen die zelf hutten hebben gebouwd van restmaterialen en natuurafval, hetzij om er permanent in te wonen, hetzij als onderdeel van een cursus bushcrafting, of als climax van een eenzame trektocht de wildernis in, op zoek naar hun ware Zelf. 

De weergoden maakten het Team Tieman niet gemakkelijk in Leeuwarden. Vrijdag regende en stormde het zo hard, dat hun twee fragiele hutjes naar binnen moesten vluchten, De Stadskas in. Zaterdag konden ze weer worden opgebouwd waar ze thuishoren: buiten, op het plein ernaast. Al komen ze vast nog beter tot hun recht op een plek in de vrije natuur. Maar de locatie deed geen afbreuk aan deze kleine parel, die twintig minuten duurt. 

SHELTER slingert de toehoorder zachtjes heen en weer tussen de hut als kinderfantasie, en als vehikel voor de dromen en idealen van de volwassen huttenbouwers, ondersteund door een geraffineerde soundtrack van Kinetophone, een Gronings gezelschap dat muziek componeert voor films en documentaires. 

Muzikanten, schrijvers en beeldend kunstenaars theatraliseren hun werken steeds vaker. Gelukkig maar, het is absoluut een verrijking – wat dat betreft zit Explore the North op het goede spoor. Veel zeldzamer zijn film- en documentairemakers die spelen met andere disciplines, zoals Tom Tieman al jaren doet. Ook dat maakt SHELTER, en al zijn werk, bijzonder. 

Foto: Jedidja Smalbil