‘Everything in the world is about sex, except sex. Sex is about power.’ Deze beroemde uitspraak van Oscar Wilde lijkt de leidraad te zijn van Dangerous Liaisons. Nina Spijkers brengt deze achttiende-eeuwse klassieker over seks en machtsverhoudingen naar het #MeToo-tijdperk.

Les liaisons dangereuses (1782) is een veelvoudig bewerkte briefroman van Pierre Choderlos de Laclos. Hij vertelt het verhaal van twee Parijse adellieden, markiezin Merteuil (Tjitske Reidinga) en graaf Valmont (Mark Rietman). Merteuil wil wraak nemen op een ex-geliefde, die wil trouwen met Cécile (Hanna van Vliet), een jong meisje dat net uit het klooster komt. Als wraakactie vraagt Merteuil aan notoire verleider Valmont om Céciles maagdelijkheid te nemen. Valmont heeft ondertussen zijn zinnen gezet op de getrouwde en streng gelovige Tourvel (Judith Noyons), omdat dit hem de meest uitdagende jacht oplevert. Zo ontwikkelt zich een web van intriges waaraan alle betrokkenen langzaam onderdoor gaan.

Rietman speelt de schurkerige verleider waar hij in zijn carrière al veel varianten op heeft gespeeld. Hij doet dit dan ook zeer overtuigend, maar het maakt de manier waarop hij speelt wel voorspelbaar. Reidinga speelt daarentegen een rol die in haar repertoire vernieuwend is, en slaagt erin om Merteuils karakterontwikkeling mooi weer te geven.

Vertaler Marcel Otten maakt mooie zinsconstructies, waarin hij steeds speelt met het deftige taalgebruik van de adel en de banaliteit van de betekenis erachter. Zo zit het stuk boordevol dubbelzinnigheden en seksuele woordspelingen, die vooral uit de mond van Valmont eerder walging oproepen dan grappig overkomen.

De vele double entendres en Rietmans toespelingen naar het publiek gaan op een wrange manier hand in hand met een kille verkrachtingsscène en pijnlijke victim blaming. Het wordt duidelijk dat het in deze tijd niet mogelijk is om een luchtige versie van Dangerous Liaisons op te voeren.

Soms wordt het stuk hierdoor plat, bijvoorbeeld wanneer Valmont een brief naar zijn geliefde schrijft op de rug van een courtisane terwijl hij haar penetreert. Op andere momenten, zoals wanneer Valmont Cécile dwingt om hem te pijpen, worden de foute dubbelzinnigheden (met zinnen zoals ‘Nu zult u de Paus in uw grot van Lourdes ontvangen’) ingezet om Valmont nóg verwerpelijker neer te zetten dan hij al is.

In een advertorial in de Volkskrant geeft Spijkers aan ook het grijze gebied in de #MeToo-discussie aan het licht te willen brengen. Hier slaagt ze niet helemaal in. Reidinga en Rietman spelen Merteuil en Valmont  zo meedogenloos dat het lastig is sympathie voor ze te krijgen. Geilheid en jaloezie blijken de voornaamste drijfveren van deze twee personages te zijn. Ze spelen een spel dat hen beiden kapot maakt, maar waar vooral de onschuldige omstanders slachtoffer van worden. Daarmee blijven de personages toch zwart-wit, met Merteuil en Valmont als daders, en Cécile en Tourvel als slachtoffers van hun spel. De machtsverhoudingen tussen Merteuil en Valmont onderling zijn nog het spannendst. Het blijft steeds de vraag wie de ander het sterkst weet te manipuleren.

Net als in Spijkers’ vorige klassieker over man-vrouwverhoudingen, Het temmen van de feeks (2019) bij Toneelschuur Producties, krijgt de boodschap pas echt vleugels in de sterke eindscène. In het origineel van Les Dangerous Liaisons wordt Cécile teruggestuurd naar het klooster, maar in de versie van Spijkers komt zij het laatste woord halen. Zij kondigt het begin van de Franse Revolutie aan en geeft daarmee de genadeklap op de al wankelende onschendbaarheid van adellieden zoals Merteuil.

De parallel met de #MeToo-beweging komt hier op een ingenieuze manier naar voren. Het is jammer dat die dreiging van revolutie niet eerder in het stuk expliciet voelbaar was. Niettemin geeft Spijkers hier een ijzersterke boodschap af: wanneer mensen in machtsposities elkaars wandaden helpen te verbergen, kunnen ze daar te lang mee wegkomen.

Foto: Raymond van Olphen