Op het podium in de Westerkerk in Leeuwarden springt een dichter rond in een soort psychedelische pyjama. Schreeuwend draagt hij zijn poëzie voor. Achter hem speelt een band luide, vrolijke muziek. De dichter gooit vruchten naar het publiek, zegent de toeschouwers op de eerste rij met een banaan gedoopt in sinaasappelsap. Dan sleurt hij ze het podium op, om een dansje te maken, met hem en met elkaar. ‘Er zijn vruchtjes’, schreeuwt hij, ‘die je in je navel kunt stoppen, zodat je de hele dag gelukkig bent!’ 

Het publiek ging uit z’n dak tijdens de première van Vruchtjes eten van dichter Joost Oomen en de band Kruidkoek, zaterdag 23 november tijdens de zevende editie van Explore the North. En met hen Mark Hospers, algemeen directeur van dit festival in de binnenstad van Leeuwarden. Oomens explosieve optreden kon model staan voor waar Hospers, bijna twee jaar geleden aangetreden, met Explore the North naartoe wil.

‘Wij zijn begonnen als een literair festival’, vertelt hij even later in zijn kantoor in dezelfde Westerkerk. ‘Maar schrijvers simpelweg laten voordragen uit eigen werk – dat werkt hier in Leeuwarden niet. Wij zoeken naar dichters en schrijvers die theater kunnen maken.’ En naar theatrale muzikanten – na de literatuur sloop algauw de muziek in het programma van Explore the North. Inmiddels zoekt het festival ook naar dans- en theatermakers die passen in deze mix van performatieve disciplines.

Het doet denken aan Welcome To The Village, het zomerse muziekfestival in natuurgebied Groene Ster, even buiten Leeuwarden. In de zomer van 2019 vulde Welcome zijn line-up voor het eerst aan met een theaterprogramma, dat bij het publiek, de critici en de artistieke leiding zeer in de smaak viel. Uitbreiding met andere artistieke disciplines is een trend in festivalland.

Explore the North is een speciaal geval. Leeuwarden is een eeuwenoude maar kleine stad, met ruim negentigduizend inwoners, zonder de universiteit die in andere steden vaak aanjager is van een rijk kunstleven. Maar Leeuwarden was wel Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Die happening, en de jarenlange voorbereiding daarvan, heeft de stad nieuwe artistieke impulsen gegeven. Welcome To The Village en Explore the North zijn tijdens die voorbereiding ontstaan, opgericht door Friese pioniers die de hoofdstad van hun provincie artistiek wilden verrijken, en die het project Culturele Hoofdstad zagen als een nu-of-nooit-moment.

Explore the North is ook speciaal vanwege zijn kalender: drie dagen aan het einde van november, vaak de eerste echt koude dagen van het jaar. Het festival speelt zich af in verschillende locaties op loopafstand van elkaar in de beeldschone Leeuwardse binnenstad, een middeleeuws doolhof van kronkelende straten en steegjes. De bezoekers kopen geen kaartjes voor individuele voorstellingen, maar een polsbandje waarmee ze overal naar binnen kunnen. Dat kost 22,50 euro voor de vrijdag of de zondag, 29,50 euro voor de zaterdag, of 49,50 euro voor alledrie de dagen.

Het publiek loopt in en uit, na het begin en vóór het einde van een optreden. Vooral voor theatermakers is dat een uitdaging, gewend als zij zijn dat toeschouwers op tijd binnenkomen en tot het einde blijven zitten. ‘Toch blijven ze ook bij ons steeds vaker tot het einde’, zegt Hospers. Hij ziet dat als een bewijs dat Explore op de goede weg zit.

Het budget en de veelal intieme speelplekken laten geen grote acts toe. Daarom zet zijn festival zich in om de Leeuwarders te confronteren met wat voor hen nieuw en onbekend is. Theatraliteit helpt om hen in dat nieuwe en onbekende mee te slepen. ‘Theater moet geïntegreerd zijn in alles dat wij brengen’, zegt Hospers. Het festival stimuleert ook de makers om daarin mee te gaan, en ontwikkelt zich daartoe tot productiehuis. Het programma van de editie 2019 telde een achttal productie- en schrijfopdrachten, en nog wat meer (Nederlandse) premières, zoals De Domela Passie van de Friese bard Meindert Talma, dat werd geproduceerd door Popfabryk.

De openingsvoorstelling PÜWAWAU van Chantal Acda was een gezamenlijke productie van Explore en Oerol. De Vlaams-Nederlandse zangeres heeft al eerder op Explore opgetreden. Op Oerol 2019 presenteerde zij een work in progress. Voor wie daar bij was geweest, was PÜWAWAU een totaal andere voorstelling geworden. Tijdens Explore in de grote zaal van het partycentrum Zalen Schaaf kwamen vanuit het publiek eerst de koorleden op, en daarna pas Acda zelf. Tijdens de voorstelling bleven de zangers af en toe het publiek in lopen, en weer terug het podium op. Dit theatrale element kon mij niet echt overtuigen, de zang en muziek van Acda en haar begeleiders echter des te meer.

In 2018 presenteerde Explore Spijtproza. Tijdens residences tekenden schrijvers verhalen op van ouderen over gevallen van spijt en wroeging in hun leven die zij nooit eerder met anderen hadden gedeeld. De verhalen daarover van de schrijvers lazen de ouderen tijdens de editie 2018 zelf voor. Een paar van de schrijvers ging later aan de slag met bewoners van de Almondestraat in Rotterdam, waar 52 sociale-huurwoningen moeten wijken voor de opmars van de stadsvernieuwing.

Explore omarmde hun nieuwe project, en zo ontstond voor de editie 2019 Leegstandsproza, met drie Vlaamse en drie Friese schrijvers. ‘Vooral buitenlandse makers zijn meestal nog nooit in Leeuwarden geweest’, zegt Hospers. ‘Ze vinden het ontzettend leuk om deze stad te leren kennen, en keren er graag terug.’ Op een vergelijkbare manier werd het overdonderende optreden geboren tijdens deze editie van de Leeuwardse drumband Pasveerkorps met de wereldberoemde Britse slagwerker Pete Lockett, bekend als componist van de muziek voor James Bond-films.

Het Pasveerkorps is een van Leeuwardens best bewaarde artistieke geheimen. De band werd in 2017 wereldkampioen op het onderdeel ‘show’ tijdens het Wereld Muziek Concours. Bandleider David van der Heide leerde Lockett kennen tijdens zo’n internationaal toernooi. De twee bleken een passie te delen voor traditionele Indiase muziek die is gebaseerd op de taal Konnakol. Hun gezamenlijke performance tijdens Explore 2019 draaide rond deze oeroude muziektraditie. Tussen de muziek door gaf Lockett tekst en uitleg, op een ontwapenende manier die getuigde van zijn oprechte liefde voor deze complexe muziek.

Als je het zo brengt, kun je zelfs in Leeuwarden alles presenteren, hoe onbekend of exotisch ook. ‘Iedereen die kijkt naar het tv-journaal om acht uur ’s avonds’, zegt Hospers, ‘kan ook ons programma aan.’ Die montere instelling zag hij terug in Vruchtjes eten van Joost Oomen. ‘Het huidige wereldnieuws is overwegend somber, en somberheid verlamt. Wij willen onze toeschouwers nieuwe werelden laten zien, via positief activisme. Hoeveel voorstellingen zijn er nou helemaal, waarin iemand zegt, zoals Joost Oomen doet: ‘Ik ben gelukkig?’

Foto: PÜWAWAU van Chantal Acda, Marc Henri Quere