Feest is het. En de toeschouwers zijn de feestgangers. Bij Odisseia wacht hen een reusachtige tafel met flessen water erop, maar vooral met sterkedrank. Iedereen krijgt een knuffel van een speler. En wil je misschien ook een nekmassage?

Al in de aanloop naar de hedendaagse Odisseia van de Braziliaanse regisseur Leonardo Moreira is duidelijk dat dit geen voorstelling wordt waar het publiek afstandelijk naar kan gaan zitten kijken. De groep Cia. Hiato gebruikt alle mogelijke middelen om het publiek bij de voorstelling te betrekken. Dat levert een bijzondere, maar soms ook schurende ervaring op.

Tien theaters in zeven grote steden brengen tot en met 29 maart het Explore Festival; een soort kleinschalig Holland Festival. Performances, dansvoorstellingen en theater uit Afrika en Latijns-Amerika zijn naar Nederland gehaald. Zo ook Odisseia van de Braziliaanse groep Cia. Hiato, onder aanvoering van de spraakmakende regisseur Leonardo Moreira. Hij staat bekend om zijn zeer fysieke en thematisch uitdagende werk.

Cia. Hiato speelt de voorstelling in de Stadsschouwburg in Utrecht op het podium; het publiek zit dus niet in de zaal. Voor op het podium staat een enorme eettafel. Daar achter staat een breed houten scherm op hoge poten, van het type waarop in verkiezingstijd posters worden geplakt. Daarop zijn projecties te zien. Achter het houten scherm is de speelvloer, waar aan drie zijden tribunes omheen zijn gebouwd. De speelvloer zelf is voorzien een grote witte cirkel van stoepkrijt, die telkens opnieuw wordt aangezet. Die cirkel is zowel een circuspiste, een speelveld, als het symbool voor de omzwervingen van Odysseus. De voorstelling wordt gespeeld in het Portugees, maar er zijn goede en snelle Nederlandse en Engelse boventitelingen. Ze duurt 4,5 uur, inclusief twee pauzes waarin brood en soep beschikbaar zijn. En Braziliaanse sterkedrank, veel sterkedrank.

Odysseus is de Griekse held die er, na tien jaar vechten in de Trojaanse oorlog, vervolgens ook nog eens tien jaar over deed om weer thuis te komen, bij zijn vrouw Penelope en hun zoon Telemachus. Gedurende dat tweede decennium proberen machten en krachten van allerlei kaliber hem te wederhouden van zijn terugkeer naar huis. Zoals de zeenimf Kalypso – die tegen beter weten in wil dat hij haar minnaar is; de reusachtige cycloop; en de sirenen die alle zeevarenden tot waanzin drijven met hun gezang. Al met al blijft Odysseus zo dus maar liefst twintig jaar van huis.

Moreira en zijn team gebruiken dit klassieke verhaal, uitgebreid voorzien van zijsporen en persoonlijke uitweidingen, om hun visie te geven op de actuele, ontwrichte stand van de wereld, nu er meer vluchtelingen zijn dan ooit. De losse onderdelen van het epos gebruiken ze om kleine, persoonlijke verhalen te vertellen, om de consequenties van misstanden voor het individu te laten zien – en voelen. Het is een vrouwenverhaal geworden, Odysseus is goeddeels de grote afwezige.

De hele voorstelling is opgebouwd uit monologen, die bijna allemaal (te) lang duren. Ze worden gebracht door zes vrouwen en een man. Elke monoloog staat voor een stuk uit het Odysseus-verhaal. Elke speler trekt een stuk van het verhaal naar zich toe, of vertaalt dat naar de actualiteit.

Actrice Aura Cunhi vertelt het verhaal van het gezin waaruit zij komt. Ook daaruit vertrok de vader, zoals Odysseus wegging, vrouw en kinderen in vertwijfeling achterlatend. Voor een kind is dat niet te doen: niet weten waar vader is en wat er met hem gebeurd is. De actrice staat voor Telemachus, de zoon van Odysseus die zijn vader ging zoeken. De onmachtige situatie van Odysseus wordt neergezet door een bebloede acteur (Thiago Amaral), die wel anders zou willen, maar niet kan. Odysseus is overigens geen held in deze voorstelling. Hij is een slachtoffer, maar hij maakt ook verkeerde keuzes, waarvan de achterblijvers de dupe zijn.

Kalypso is de waternimf die Odysseus tegen zijn zin jarenlang gijzelde op haar eiland. Tevergeefs probeert ze hem voor zich te winnen. Moreira maakt er een vrouw van die na een one-night-stand via FaceBook en pornografische whatsappjes wanhopig probeert haar aanbedene te verleiden tot méér.

Het mooiste en overtuigendste stuk van de performance is de afsluiting door echtgenote Penelope (Aline Filócomo). Zij heeft twintig jaar zogenaamd kuis zitten wachten tot Odysseus op het honk zou weerkeren, omgeven door aanbidders die ze zich het lijf moest houden. Cia. Hiato levert uitgebreid commentaar op dat mythische verhaal. Wat denkt die Odysseus wel?! Het was totaal onduidelijk of en wanneer hij terug zou komen. Het huis raakte in verval, eten en drinken verdwenen als sneeuw voor de zon, en Penelope is ook maar een mens met behoefte aan seks. En dat met een huis vol kerels.

Aline Filócome veegt met haar lange haren en haar kleren de witte cirkels en krabbels van de vloer, rollend en vegend wist ze zo de geschiedenis uit, maakt ze de omzwervingen van Odysseus onzichtbaar. Ze speelt de verlaten en weer opgezochte vrouw tegelijkertijd euforisch, wanhopig en woedend. Dit is – is de boodschap – wat al dat verlaten en van elkaar gescheiden worden in oorlogstijd tot gevolg heeft: een ontwricht gezin, een eenzame vrouw, een kapotte relatie.

Door de teksten en door foto- en filmcollages wordt een verband gelegd tussen de reis van Odysseus en de hedendaagse vluchtelingenproblematiek. Mensen op zee in bootjes, mensen die verdrinken. Mensen die gescheiden worden van hun geliefden, niet weten of ze die nog ooit zullen terugzien of zelfs of ze nog in leven zijn. Opmerkelijk is dat het accent juist niet alleen ligt op al dat verlaten worden en terugverlangen naar huis, maar ook op het feit dat eenzame mensen op een gegeven moment het leven weer oppakken, opnieuw beginnen, het verleden achter zich laten en proberen vooruit te kijken.

Niemand kan op afstand blijven tijdens deze perfomance. Het publiek wordt er uitdrukkelijk bij betrokken. Tijdens de eerste pauze is er een dansfeest, tijdens de tweede moet het meezingen met de karaoke. Acteurs lopen het publiek in, delen knuffels uit. Laten toeschouwers in allerlei rollen meespelen op de vloer, ze moeten facebookteksten voorlezen door een microfoon, of zich laten interviewen.

Vrijwel alle scènes zijn erg heftig vormgegeven, zwaar fysiek aangezet, spelers werpen hun hele lichaam in de strijd. De vrouwen moeten bijna allemaal uit de kleren. Dit heet een feministische voorstelling te zijn, maar ik vind haar hier daar juist erg vrouwonvriendelijk. Er is tot twee keer toe een masturbatiescène opgenomen, wat opzettelijk ongemakkelijk is om naar te kijken. Een deel van de toeschouwers verlaat dan ook voortijdig de zaal. Dat is jammer, want als geheel is Odisseia een krachtig statement. Een relevante voorstelling over liefde, seks, oorlog, moeten vluchten, wanhoop, eenzaamheid, verlatenheid – en over hoop op een betere toekomst.

Foto: Matheus José Maria