Na drieënhalf jaar neemt theatermaker Hanna Timmers afscheid van Theater van Deyssel, een minitheater in de gelijknamige Amsterdamse wijk van waaruit ze uiteenlopende theaterprogramma’s maakte. In de tiende en laatste editie van Radio van Deyssel zoekt ze met behulp van buurtbewoners naar een nieuw afscheidsritueel.

‘Ik begon te genieten van de oorlog’, hoor ik wanneer ik om tien over negen ’s ochtends de livestream van Radio van Deyssel #10 aanzet. De Syrische Ayman verontschuldigt zich, vertelt dat hij nog altijd Nederlands aan het leren is en bedoelde de oorlog verwerkt te hebben en dat hij dankbaar is een nieuw thuis gevonden te hebben in de Van Deysselbuurt. Helemaal afscheid heeft hij niet genomen van Syrië. Met het vluchten uit Aleppo nam Ayman een schelp mee en wanneer hij deze aan zijn oor zet, waant hij zich weer even in het land waar hij opgegroeid is.

De laatste Radio van Deyssel staat volledig in het teken van afscheid. Zoals regisseur Hanna Timmers ieder uur vertelt, is zij op zoek naar nieuwe manier van afscheid nemen in tijden die ons dwingen om dit voortdurend te doen. Opvallend is dat het de eerste editie is die ook daadwerkelijk de vorm van een radioprogramma heeft. Twaalf uur lang, van 5 uur ’s ochtends tot 5 uur ’s middags, was Timmers samen met acteurs Kyra Bououargane en Remco Melles live te horen. Ieder uur schoof een andere gast aan om het met hen over afscheid te hebben. Dit zijn veelal bewoners van de Van Deysselbuurt met wie Timmers voor eerdere edities ook heeft samengewerkt, maar ook nieuwe stemmen komen aan bod. Rondom deze gesprekken spelen Bououargane en Melles monologen van buren die niet mee konden doen aan het project, alsook korte liedjes van Bououargane over het verhaal van de aanwezigen.

Radio van Deyssel vond zijn oorsprong in de programmalijn ‘De (on)vertelde stad’ van Frascati Producties. Hierbinnen ontwikkelen theatermakers uiteenlopende projecten in nauwe samenwerking met Amsterdamse bewoners en instellingen. Centraal staan de ongehoorde stemmen en niet vertelde verhalen van de stad. Aanvankelijk zou Timmers een jaar lang werken aan een vierluik over de Van Deysselbuurt, waarbij ze gedurende het project een winkelpand omtoverde tot Theater van Deyssel. Na het eerste jaar bleek er vanwege succes ruimte te zijn om langer aan Radio van Deyssel te werken. ‘De buren waren verbaasd dat ik na de zomerstop van het eerste jaar weer terugkwam’, vertelt Timmers na afloop van de laatste uitzending dit weekend. Uiteindelijk zijn er tien edities gemaakt: zeven ‘reguliere’ en drie coronaproof-versies, maar altijd met een centrale rol voor de buurtbewoners.

De opzet van de laatste editie is eenvoudig in vorm, maar weet daarmee daadwerkelijk het gevoel van een kleine, zelfstandige radiozender te creëren. Dat het programma samen met de buurtbewoners gemaakt is, wordt benadrukt door bijvoorbeeld exclusief muziek te spelen die de gasten zelf hebben aangedragen als troostende muziek. Zo zijn hartverscheurende Arabische ballades te horen naast Mag ik dan bij jou? van Claudia de Breij en muziek uit de animeserie Naruto. Ook staat de radiostudio annex theater vol gouden bloemen die vormgever Gerbrand Bos samen met de buurtbewoners gemaakt heeft. Tijdens de uitzending bevindt Bos zich op het pleintje naast het theater, waar een kleine tribune opgebouwd is tussen de bloemen die niet in de voormalige winkelruimte passen.

De vergelijking die het meest voor de hand ligt is die met het Glazen Huis van 3FM – Bos staat zelfs met een microfoon paraat zodat toevallige passanten en toeschouwers ook kunnen vertellen hoe zij omgaan met afscheid. De laatste Radio van Deyssel onderscheidt zich echter door een onontkoombare oprechtheid. Waar de jaarlijkse inzamelactie van 3FM zeer gelikt is en een vrij commercieel randje heeft, voelt Radio van Deyssel #10 als een oprechte samenkomst tussen mensen die zoeken naar nieuwe manieren van afscheid nemen.

Uit alles spreekt dat Hanna Timmers de afgelopen jaren een hechte band met de buurt heeft opgebouwd en zich niet, zoals het bekende stereotype rondom sociaal-artistieke projecten in minder bedeelde wijken, opwerpt als een kunstenaar die even de stemmen van deze arme burgers laat horen en vervolgens weer verdwijnt. Er is hard gewerkt aan het creëren van een gemeenschappelijke ruimte voor en met de buurt en dat is in elke vezel van Radio van Deyssel #10 voelbaar. Dit wordt het beste belichaamd door de veertienjarige Ouassim. Om acht uur ’s ochtends was hij samen met drie andere jongeren te gast om te praten over gedag zeggen, maar na afloop van hun blok is Ouassim niet uit het theater weg te slaan. Hij blijft de rest van de dag luisteren en helpen met de techniek. ‘Op een gegeven moment belde zijn moeder ons op met de vraag of hij hier nog was’, vertelt Timmers later. ‘Hij had niemand laten weten dat hij hier was blijven hangen.’

Tekenend voor de laatste Radio van Deyssel is de fijne, flexibele sfeer die er hangt. Om de spontaniteit niet verloren te laten gaan is de dag bewust niet strak ingepland. Er is vooraf wel besproken waar de gesprekken met de gasten over gaan, maar wat zij precies zullen vertellen weet zelfs Timmers niet. Wanneer twee afscheidsadviseurs verteld hebben over hoe zij mensen helpen rouwen, schuift Ouassim spontaan weer aan en deelt dat hij net als zijn vader en oom uitvaartondernemer wil worden. Ook de ruimte voor de aanvullingen van buiten, variërend van iemand die adviseert kruidnagel in de thee te doen om wakker te blijven tot iemand die tegen het einde a capella een schitterend Iraans lied zingt, toont dat er een vertrouwen is opgebouwd dat de buurtbewoners serieus met dit project omgaan.

Meer dan het afscheidsritueel waar Timmers naar zocht, lijkt de tiende editie van Radio van Deyssel een zoektocht te zijn geworden naar nieuwe manieren om samen te komen en elkaar te troosten. Tijdens de coronapandemie hebben we al zo veel en zo vaak afscheid moeten nemen: niet alleen van dierbaren en collega’s, maar ook van het leven zoals we dat kenden. Culturele instellingen die moesten sluiten, vrienden en familie die je nog maar beperkt mocht zien. Deze sloteditie voelt, ondanks de rode draad van afscheid, juist als een nieuwe poging om in zo’n periode van ellende weer samen te kunnen komen. Om middels kunst getroost te worden en dat gemeenschapsgevoel weer terug te brengen. Of het nou in de vorm is van een dialoog, muziek of iemand die simpelweg een verhaal vertelt, Radio van Deyssel #10 toont ons dat de behoefte naar het gedeelde en troostende karakter van kunst misschien wel groter dan ooit is.

Foto’s: Lisa Maatjens