Ga Fort Rammekens bij Vlissingen binnen, en je ontkomt niet aan beklemming, zeker als je weet dat dit oudste zeefort van West-Europa (uit 1547) een cruciale en dramatische rol speelde in de internationale slavenhandel. Het fort vormde het beslissende onderdeel van de driehoekshandel tussen Middelburg, de kust van West-Afrika en de Caraïben. Water vergeet niet van regisseur Koen Verheijden is de toepasselijke titel van een kwetsbare, ingetogen voorstelling over de transatlantische slavenhandel, waaraan Middelburg en Vlissingen hun rijkdom te danken hebben, en dus in bredere betekenis heel Zeeland.

Twee vrouwen dragen de voorstelling, uitgebracht tijdens het Zeeland Nazomerfestival in coproductie met Likeminds. De jonge vrouw Frederique (Charlene Sancho) is betrapt op het illegaal plaatsen van een slavernijmonument op de boulevard van Vlissingen. De voorstelling opent met een scherp verhoor door actrice Eeke Boonstra, die meerdere rollen vervult. In elk geval vertegenwoordigt zij de heersende, witte macht. Frederique noemt zich een ‘Suri-Zeeuwse’, een Surinaamse vrouw voor wie Vlissingen de stad is van haar leven en liefdes, van haar eerste zoen, van haar dansavonden, van haar eindeloze wandelingen langs de boulevard.

Maar de havenstad is ook beladen door het slavernijverleden. Daarom verdienen zowel de stad als de gemeenschap een monument. Frederique ziet het voor zich: een kalebas op een sokkel die het regenwater opvangt. Elk jaar komt de bevolking hier samen op een zomernacht om de stop uit de kalebas te halen en zich te reinigen met het regenwater. De kalebas staat voor de rituele verbondenheid tussen de tot slaafgemaakten.

De voorstelling is geïnspireerd door het werkelijke verhaal van gemeenteraadslid Angelique Duijndam die al jarenlang pleit voor het monument en, nadat de gemeente haar initiatief bruusk had afgewezen, zelf met gelijkgestemden plus kunstenaar Zeus Hoenderop op een nacht het monument plaatste. Kort na plaatsing werd het kunstwerk met racistische leuzen beklad.

De voorstelling is meer dan de reconstructie van dit recente, trieste incident. Sancho vertelt in sobere, trefzekere stijl de verhalen van drie vrouwen afkomstig uit West-Afrika die zich verzetten tegen hun gruwelijke gevangenschap in de slavernij in de achttiende eeuw en die door het lot in Middelburg terechtkwamen. De driehoek Ghana, het Caribische gebied en Zeeland speelt daarbij een beslissende rol. De vrouwen heten Leonora, Eva en Tannetje Vrijheid.

Het zijn drie aangrijpende vertellingen over vrijheidsverlangen en westerse superioriteit die zich spiegelen in het gefnuikte streven van Frederique. Ze komt op voor de 2,5 miljoen slachtoffers die op de slavenschepen omkwamen en die in de oceaan werden gegooid. Dankzij onderzoek in het Zeeuws Archief, waaraan de voorstelling nadrukkelijk refereert, konden de levensverhalen gereconstrueerd worden. Frederique beschouwt de vrouwen als haar voorouders, als moeders die aan hun dochters de woorden doorgaven ‘water vergeet niet’.

De voorstelling krijgt muzikale begeleiding door Sharon Harman op percussie, zang en elektronica. Mooie dreigende klanken worden weerkaatst door de solide muren die de binnenplaats van het fort omsluiten. Je krijgt er koude rillingen van. De reden dat de gemeenteraad van Vlissingen het initiatief tegenstemde werd ingegeven door de angst voor polarisatie en het ‘aanwakkeren van tegenstellingen’.

Aan het slot mogen de bezoekers het monument bekijken, het staat in een van de onderaardse gewelven van het fort. Je kunt je afvragen of het niet sterker was geweest dit toch zeer cruciale moment in de voorstelling te integreren in plaats van als los eindje. Dat was toch een prachtig beeld geweest: het monument in al zijn betekenisvolle zeggingskracht uit te lichten tegen die duistere muren. Of anders de toeschouwers mee te nemen het binnenste van het fort in, want je entree daarbinnen is pas echt beklemmend.

Foto: Koen Broos