Peter Brook, een half leven woonachtig in Parijs, is nog steeds die rustig articulerende Brit, die in de jaren veertig en vijftig jong en in rap tempo de nationale podia in Engeland veroverde; zich in de jaren zestig en zeventig internationaal manifesteerde als criticaster van wat hij tot het ‘dode’ theater bombardeerde; en vanaf 1974 in Parijs zijn ultieme broedplaats vestigde in het, met een illustere geschiedenis doordesemd negentiende eeuwse Théâtre des Bouffes du Nord. Met zijn Centre International de Créations Théâtrales voortdurend zoekend naar essentie, is zijn werk herkenbaar als uitgebeend theater – esthetiek van het minimale.

Zo ook in The Prisoner. In ruim vijfentwintig scènes laat Peter Brook (als altijd in samenwerking met Marie-Hélène Estienne), verhaal en figuren over een praktisch leeg toneel trekken. Alle bekende ingrediënten dienen zich aan. Een paar boomstronken her en der verspreid (David Violi). Een lichtplan, van de al dertig jaar voor Brooks belichting verantwoordelijke Philippe Vialatte, dat met nuance in de warmrode tinten van het theater een verre wereld oproept. Twee openingen aan de zijkant van de vloer, waar vijf acteurs met diversiteit in achtergrond en ervaring, op- en afgaan met nauwelijks meer middelen dan hun eigen lijf.

In korte dialogen ontvouwt zich de geschiedenis van de jonge Mavuso (goed gespeeld door de Shrilakeense Hiran Abeysekera) die zijn vader doodde; zijn oom Ezekiel (Ery Nzaramba, Rwandees/Belgisch acteur woonachtig in Londen), die verantwoordelijk is voor de wending van de straf die Mavuso doorstaat; en zijn zuster Nadia (de Indiase Kalieaswari Srinivasan) die een cruciale rol speelt in de oorzaak van Mavuso’s misdaad. Een reeks bijfiguren, waaronder een kleurrijke beul en dorpsbewoner (Omar Silva uit Mexico) doen de rest.

De vertelling is gegoten in een raam. De verteller (Sean O’Callaghan), geduid als ‘Foreigner’, is onmiskenbaar Brooks alter ego. Hij is de observator die de wereld met niet aflatende verwondering tegemoet treedt. Bron van inspiratie: Brooks daadwerkelijke ontmoeting in Afghanistan, 1979, met een rechter en dader van vergelijkbare misdaad. Met diepe stem bespeelt Callaghan de zaal in de terugblik op zijn ontmoeting met Ezekiel en Mavuso.

Die misdaad van Brooks personage is van een onuitsprekelijke omvang. Vadermoord. Wat volgt is een treurig verhaal met verschillende perspectieven. Want is de vader volledig onschuldig? Wat is de rol van zijn zuster Nadia? En was Mavuso’s geweldsdaad protectiedrift of exploderende jaloezie op zijn vader? Oom Ezekiel lijkt de wijste. Na eenzame opsluiting belandt Mavuso door Ezekiels interventie in een verlaten gebied. Vóór een gevangenis in plaats van erin. Door oom maar ook door zichzelf gedwongen tot contemplatie.

Brook toont hier zijn onderliggende gedachte: gevangenschap zit uiteindelijk niet in de omheining van vier muren maar in het kennen van eigen daden. Het geweten is genadeloos, schuld eist boete. Onze huidige manier van opsluiting? ‘Your idea of justice does not work. It creates injustice – it adds suffering to suffering’, laat hij Ezekiel zeggen.

Maar de voorstelling als geheel blijft wat op een afstand. De vorm kennen we. Nog steeds een minimalistisch kale omgeving. Nog steeds die centraal staande acteurs. Ook in The Prisoner geen groot psychologisch realisme. En ook geen expliciet politiek geëngageerd betoog. Brooks voorkeur gaat nog steeds uit naar die leegte. Spel met stilten. Niet omdat hij niet op de hoogte is van ontwikkelingen na zijn credo over de lege ruimte. Of niet zou weten van het bestaan van alle technologisch inzetbare vernuftigheden waar zoveel theatermakers vandaag de dag dankbaar gebruik van maken. Maar simpelweg omdat hij nog steeds gelooft in de kracht van de leegte.

Zijn ooit wereld bestormende vernieuwingen zijn in al die jaren uitgekristalliseerd tot consistent theater. Humanistische thema’s in sobere vormen.

Wat dan ook na deze The Prisoner beklijft, is vooral dat. En de constatering dat zijn opvatting school heeft gemaakt. Na zijn lancering van de notie lege ruimte zijn er talloze makers die daarop voortborduren. Zo verwierf Simon Stones in 2011 grote waardering met zijn beroemd geworden TEDxSydney waarin hij  simpelweg de eerste zinnen uit het werk van Peter Brook voorleest terwijl een acteur laat zien wat deze concreet betekenen. Om die reden, de onmiskenbare bijdrage aan de ontwikkeling van het theater wereldwijd, is het zien van een werk van de oude meester de moeite waard.

Foto: Simon Annand