Gewonnen rechten zijn niet voor de eeuwigheid en in een tijdsgeest van toenemend conservatisme staan ze onder druk. Zo ook het recht op abortus. In She was a friend of someone else toont de Poolse theatermaker Gosia Wdowik hoe dit recht in haar geboorteland steeds opnieuw bevochten moet worden en wat dit doet met de voorhoede-strijders. Geen heldenverhalen in dit werk, de activisten van Wdowik zijn flink opgebrand.

Uit het ogenschijnlijke levenloze lichaam, dat zojuist is overmand door een wandelend leeuwenvel, komt rook. Is dit een levend mens, of een pop? Ik ben even in verwarring. Een stem heeft de voorstelling dan al meerdere keren ingeleid met veel ironie over het aantal theatrale openingen. Dat steeds opnieuw moeten beginnen is een verwijzing, die later wordt ingelost. En wie denkt dat de voice-over een vast gegeven is in deze voorstelling heeft het mis, want plots springt een actrice het toneel op vanuit het publiek. Verwarrend vangt She was a friend of someone else aan, of noem het ontregeld. Net zo onvast als, blijkt later, als de Poolse wetten.

Soms is de beeldtaal in She was a friend of someone else effectief, op andere momenten associatief en ook illustratief, alsof theatermaakster Gosia Wdowik (tekst en regie) zelf ook wat klem zit tussen de twee onderwerpen die ze als uitgangspunten genomen heeft. In haar werk geen activistische helden zoals in dat van Milo Rau. Moeizaam verzamelt haar activiste medestanders, zonder lange adem lukt dat niet.

De voorstelling zet de Poolse situatie in de context van de geschiedenis aan de hand van het coverbeeld van het Duitse blad Stern, dat onder aanvoering van Alice Schwarzer in 1971 de namen en afbeeldingen publiceerde van 374 vrouwen, bekenden en onbekenden, die het zwijgen doorbraken en allen bekenden abortus te hebben gepleegd. Die helderheid werkt.

Wdowiks activisten balanceren op het randje van ‘opgeven’. Fysiek geeft ze dat vorm door een van de drie vrouwen, uitgevoerd door Wdowik zelf, geen actieve rol te geven. Nou ja, ogenschijnlijk dan. Haar lichaam wordt hooguit bewogen door de ander, een stilzwijgende rol van Oneka von Schrader. De observerende vertelster (Jaśmina Polak) leidt ons stap voor stap door het verhaal. Terwijl we steeds meer kennis vergaren over de Poolse geschiedenis rondom abortus – onderhevig aan een conservatief diep geworteld katholicisme – en over de manieren waarop zwangere vrouwen uitwegen zoeken, worden de portretten van de Sterncover langzaam ingewisseld door Poolse activisten. Intussen geven geprojecteerde teksten van app-verkeer een inkijkje in de moeizame organisatie van het protest.

Omdat Wdowik heel letterlijk de ups en downs volgt van de activisten is de dynamiek van de voorstelling vrij onvoorspelbaar.  Soms ben je er bij maar in de al te letterlijke vertaling van de uitputting zakt de voorstelling ook in. Met een wat strakkere regiehand zou She was a friend of someone else aan zeggingskracht kunnen winnen. Intussen is het wel schrijnend te zien hoe rolbevestigend het toenemende conservatisme is; hoe vrouwen steeds opnieuw hun positie en vrijheid moeten bevechten. In She was a friend of someone else legt Wdowik het even alarmerend als gedesillusioneerd bloot.

Foto: Thomas Lenden