Bij Pascalerf 48, een woordeloze zinsbegoochelende voorstelling rond een maquette van een portiekflat, zit je op het puntje van je stoel. Niet vanwege het spektakel, wel om elk detail te kunnen zien, elke verandering, hoe klein ook te kunnen volgen. Dat lukt niet altijd. Plots is er het besef dat schaduw en lichtinval anders zijn dan enkele seconden eerder. De overgang is zo subtiel dat de zintuigen het niet kunnen bijbenen.

De korte theatrale lichtinstallatie Pascalerf 48 is gemaakt door Heintz & Kop, dat zijn de scenografen, theatermakers en lichtkunstenaars Tom Heintz en Jolein Kop. De twee makers zijn afgestudeerd aan de Academy of Arts in Tilburg, hij als theatermaker, zij als ontwerper. Ze werken samen, ook afzonderlijk, en deden onder meer het lichtontwerp voor producties van Bram van Helden en Collectief Plankton.

Hun desoriënterende spel met licht, duisternis en schaduw viel al op in de installatie Gray, waarbij toeschouwers voor een wand gingen staan, naar hun schaduw keken en daarna werden bespeeld door andere schaduwen die verwezen naar de donkere kanten van de mens.

In Tinkering of a moment maakte Heintz een maquette van een zolder. Met lichtspel, spiegels en een takel waaraan hij draaide, creëerde hij in deze installatie de opkomst van de zon. Het is een vertrouwd moment, die zonsopkomst, maar ook een wonderlijk moment. Kleine dingen van het dagelijks leven, daarop leggen Heintz & Kop de nadruk, ze vergroten de schoonheid ervan uit.

De twee wonen zelf aan het Pascalerf, ze kennen de portiekflat waar de voorstelling naar is vernoemd van binnen en buiten. Ik woon zelf vlakbij en kon de verleiding niet weerstaan om voorafgaand aan de voorstelling even langs de flat te fietsen om die met eigen ogen te bekijken. Oh, is het die flat, die naast de supermarkt, een sobere architectuur.

Op het podium staat een maquette van deze flat, zeker twee meter hoog en iets abstracter weergegeven. De maquette bestaat uit vier lagen, net als de originele flat. De balkons zijn ook herkenbaar. Links van de maquette staat een grote spot, rechts ervan is een reeks spots te zien.

Kop komt op met een lichtbalk in haar handen. ‘Welkom in deze ruimte’ staat erop te lezen. Heintz heeft ook zo’n balk:. ‘Afgesloten van de ruis van de buitenwereld’. ‘De wereld versnelt, wat gebeurt als wij vertragen’, nog zo’n tekst. Het is de introductie van wat komen gaat: een verstilde performance, met aandacht voor het kleinste detail. Kleine momenten van verstilling, noemen Heintz & Kop dat.

Met een kleine beweging, waarschijnlijk draait ze ergens aan, opent Kop een deur op de derde verdieping. Daarna draait die verdieping een kwartslag waardoor het publiek in het interieur van het appartement kan kijken. Er zijn twee deuren en veel leegte. Een derde deur gaat open. In het toneelbeeld overheerst de duisternis, er is betrekkelijk weinig licht. Dit vergt veel concentratie van de kijker.

Met een felle lamp in de hand nadert Heintz de installatie, het licht valt in de woning, de zon komt. De schaduw van het balkon verschijnt op de muren van de kamer en dwaalt over de wand. Ook de begane grond van de flat is dan zichtbaar. De intensiteit van het licht neemt toe, het perspectief verandert en dan gaat een rolluik naar beneden. Of zijn het jaloezieën? Meerdere momenten van de dag, de invloed van het daglicht, volgen elkaar op. In het begin traag, dan versneld.

Vormen veranderen, af en toe is er kleur. De zintuigen maken overuren en verwarring neemt toe. Is het waar wat de ogen denken te zien of kleurt de fantasie de beelden in? En wat is dat bewegend object in de deuropening? Met licht en kleine handelingen manipuleren Heintz & Kop de waarneming. Je ziet het ze doen, maar weet niet precies hoe.

Als de avond valt, blijkt dat alle appartementen 360 graden in het rond kunnen draaien, de mogelijkheden van de installatie openbaren zich. De opkomst van de maan wordt door Heintz fantastisch weergegeven, simpel en magisch tegelijk. Zo laat op de avond, als in de flats de lichten aangaan en ’s nachts weer uit, ontstaat een weldadige rust. In Pascalerf 48, ook op de tribune. Dat is zen.

De muziek, gecomponeerd door Aura Bouw, is bepalend voor de uiteindelijk rustgevende sfeer van deze performance. Er klinkt voortdurend een prettig kabbelende beweging in de sfeervolle muziek, dag en nacht worden er minutieus en ingetogen door beschreven. Bij het krieken van de dag aan het begin van Pascalerf 48 zijn geluiden van verkeer te horen. Als het nacht wordt, overheerst dromerige gitaarmuziek.

De verstilde performance maakt nieuwsgierig. Naar hoe die is gemaakt en naar wat er zich in de installatie afspeelt, naar de techniek die is gebruikt. Tegelijkertijd: het is net als bij een goocheltruc, om erin te geloven kun je die het maar het best niet kennen.

Ook maakt Pascalerf 48 benieuwd naar het toekomstig werk van Tom Heintz en Jolien Kop. De twee weten met hun intieme en magische lichtkunst een aansprekend en invoelbaar verhaal te vertellen. Daarmee hebben ze iets veelbelovends in handen.

Foto: Bart Grietens