In het eerste bedrijf zwemmen tropische vissen kleurrijk in het aquarium; in het tweede staat het aquarium er nog, maar oogt het leeg en doods. Branden in het eerste bedrijf de designlampen; in het tweede rest er slechts schamel, kaal licht. Dit zijn enkele van de vele symbolische beelden die regisseur Katie Mitchell gebruikt van decorontwerper Vicki Mortimer in haar regie van Lessons in Love and Violence (2018) van de Britse componist George Benjamin.

Het Holland Festival wijdt speciale aandacht aan Benjamin en zijn vaste tekstschrijver Martin Crimp. Voor De Nationale Opera is dit een nieuwe productie, groots en monumentaal, uitermate artificieel. Crimp gaat met het libretto terug naar de laat-middeleeuwse Britse toneelschrijver Christopher Marlowe en zijn toneelstuk The Troublesome Reign and Lamentable Death of Edward the Second uit 1593.

De koning, de King, bezit de macht niet zomaar. Hij moet die voortdurend verdedigen en bevechten op zijn militair-adviseur Mortimer. Het kroonmotief zien we telkens terug in de uitvoering: op een rijdend karretje, verborgen onder een helverlichte glazen stolp begeleidt de kroon de handeling. Nu eens draagt de koning hem zelf, dan zijn rivaal en tot slot zijn zoon. Maar dan is de koning al dood.

De opera speelt zich af in een koninklijk slaapvertrek met een king size bed, dat eerder plek van delict is dan van liefde. De koning houdt van zijn vrouw Isabel, maar heeft tegelijk een innige relatie met zijn minnaar Gaveston, die een bloedig einde vindt. Vijand Mortimer noemt liefde ‘giftig’, en met deze veroordeling zet hij een gruwelijk spel in werking dat als in een Griekse tragedie eindigt met niets dan slachtoffers.

Het is lastig toegang te krijgen tot Lessons in Love and Violence, en dat ligt beslist niet aan de muziek. Benjamin dirigeert zelf het Radio Filharmonisch Orkest dat zijn compositie eerder elegisch dan hard en rauw speelt. Benjamins Lessons is geen Lulu. Met prachtig uitgesponnen, lange muzikale lijnen afgewisseld met explosieve passages draagt de muziek de handeling.

Barbara Hannigan (sopraan) is een schitterende, tragische koningin Isabel die het aanlegt met Mortimer (Peter Hoare, tenor) om de orde te handhaven, nadat de koning (Stéphane Degout, bariton) werd vermoord. Bij de rol van Hannigan denk je vooral aan Lady Macbeth en haar drang de kroon te verwerven en daardoor de macht te handhaven. De Gaveston van bariton Gyula Orendt bezit een prachtige lyriek.

Het probleem is veeleer het libretto van Crimp. Zijn personages zijn plechtstatig en hun teksten zijn zó poëtisch dat ze nergens werkelijk tot leven komen. De Lessons zijn een lang episch gedicht.

Een prachtscène is die waarin de koningin zich afvraagt wat zich achter het toneelgordijn afspeelt. Het is slechts een voorstelling, luidt het antwoord. De regie plaatst tientallen stoelen als in een schouwburgzaal op het podium. Toeschouwers kijken naar de bloedige vete en de fatale wraak waar het stuk over gaat. Wij, ook toeschouwers, kijken mee in dit spel van zien en gezien worden. Dat is mooi gevonden.

De allermooiste scène in muzikaal opzicht is die waarin Gaveston met behulp van handlezen de toekomst aan de Koning voorspelt. Benjamins orkestratie met harp, cimbalom en Afrikaanse trommel is werkelijk schitterend, ijl en ritmisch tegelijk. Er heerst eigenlijk een opvallend contrast tussen muziek en regie, alsof Benjamins muzikale, sonore kleur niet past bij de kille gewelddadigheid en duisterheid van het operaverhaal. Lang niet altijd zijn muziek en handeling met elkaar in harmonie, alsof je naar een andere voorstelling luistert dan kijkt.

Hoewel Crimp verwijst naar Marlowe en ook Shakespeare – eerder Macbeth of King Lear dan Hamlet – ontbeert zijn tekst het aardse en het levendige van hun personages. Crimp benoemt te veel, hij heeft het over ‘decadentie en terreur’ maar het blijven grote woorden. Benjamin zou in Crimp zijn ideale librettist gevonden hebben, zoals hij benadrukt in interviews. Qua dichterlijkheid kan dat zeker waar zijn, maar qua geloofwaardigheid van de personages is dat minder het geval.

Ook een nadeel van de regie is dat de focus op handelende personages ontbreekt. De solisten zijn al te vaak opgenomen in het grotere geheel van figuranten, waardoor hun aanwezigheid vertroebelt. Lessons in Love and Violence is ook daardoor eerder een muzikaal zangspel dan een echte opera.

Foto: Stephen Cummiskey