In On Earth I’m Done wordt het publiek meegevoerd naar een plek waar elk gevoel over ruimte en tijd is verdwenen: een scheppingsverhaal en een post-apocalyptische zoektocht naar menselijkheid. (meer…)
De Operadagen Rotterdam zijn begonnen. Het thema dit jaar is heldenmoed: hoe gaan mensen om met de beproevingen die op hun pad komen, hoe gaan ze hun avonturen te lijf. Het festival trapte af met een voorstelling waarin de muziek van Heinrich Schütz (1585-1672) en beelden van een Russische mijn op Spitsbergen een fantastische combinatie blijken te zijn.
Toen de wereld nog van water was, plonsde er een wezen vanuit de kosmos in zee. Daarin vindt het zand en de modder waarmee het vruchtbaar land organiseert. Er zijn heel wat van dit soort scheppingsmythes; ze staan bekend als earth diver-verhalen. Mijnwerkers zijn mensen die de aarde induiken. Die betekenissen zijn allebei relevant in de openingsvoorstelling van de Operadagen Rotterdam.
De centrale toren van ijzeren buizen refereert aan de wereld van de mijnbouw. Er is ruimte voor vier videoschermen, en voor platforms voor een verteller, een gambiste en een luitist. Het publiek zit daar omheen, de zangers zijn overal.
Als weinig andere voorstellingen laat Earth Diver zien hoe vruchtbaar de aanpak van het Antwerpse Muziektheater Transparant kan zijn. Nodig zijn bestaande muziek, liefst nogal uitgesproken, een invalshoek, liefst nogal urgent, beeld, tekst en nieuw gecomponeerde muziek. In het beste geval komen alle ingrediënten samen en versterken ze elkaar.
De muziek waar bedenker en regisseur Wouter Van Looy van uitging is die van Heinrich Schütz. Hij was ongeveer de grootste componist van zijn tijd (hij stierf drie jaar voor Bach geboren werd), maar dat betaalde zich allerminst uit in een onbezorgd leven. Aan de pest en de dertigjarige oorlog verloor hij ongeveer al zijn verwanten en geliefden. Zijn vocale muziek gaat vooral over het besef dat het in een volgend leven veel beter wordt. We leven in een tranendal, maar wie met tranen zaait, zal met vreugde oogsten. Je ziet de ontberingen van de Russische mijnwerkers, hoort hoe ze in die barre wereld naar betekenis zoeken en het koor zingt ‘Herr, wenn ich nur dich habe.’ ‘That’s why I love mankind’, zong Randy Newman in de rol van God.
Onder dirigent Florian Helgath zingt ChorWerk Ruhr Schütz prachtig en gaat daarna soepel over in de clusters en het alternatieve stemgebruik van Nikolaus Brass. Het Nieuwe Luxor Theater heeft niet bepaald de akoestiek van een kerk, en gelukkig doen de Duitse zangers geen poging om dat vocaal te compenseren. Juist het feit dat ze kleine (maar glasheldere, en uitstekend mengende) stemmen zijn in een grote wereld, sluit mooi aan bij de thematiek van de voorstelling.
Wim Catrysse maakte filmbeelden van een mijn op Barentsburg te Spitsbergen. Zwarte aarde, witte sneeuw, grauwe huizen en installaties, kleine mensen in een enorme ruimte. Esthetiek en welzijn zijn hier ongezochte en onnoodzakelijke bijproducten van het grote doel: verhandelbare grondstoffen uit de aarde halen. De mijn is al lang niet meer rendabel, maar verschaft mensen nog steeds een onzalig bestaan in de kou, het duister onder de grond en het vale licht buiten. De tekst van Paul Verrept laat je meehuiveren.
Op filosofisch gebied zorgen Peter Sloterdijk en Slavoj Žižek voor een kader. Ze gaan allebei in op onze mishandeling van de planeet en hoe wij daarop reageren. Žižek koppelt die reactie aan de rouwstadia van Elisabeth Kübler-Ross: van ontkenning (waarin de wereld grosso modo nu nog is) via ingehouden woede, onderhandeling en depressie tot aanvaarding. Die fasen komen ook terug in de tekst. Sloterdijk roept de mens op om een keuze te maken en zijn leven te veranderen: persoonlijke actie is nodig. In de tijd van Schütz konden de mensen nog hopen op ingrijpen van een hogere, ongrijpbare macht, daar kwam de ellende immers ook vandaan, nu hebben we de rampspoed aan onszelf te danken, dus moeten we daar ook zelf verantwoordelijkheid voor nemen en zelf handelen.
Een extra factor in Earth Diver is de oude krijger Phil Minton. Hij is behalve verteller een vervaard vocaal improvisator. Minton spreekt de genadeloze tekst van Paul Verrept (‘je mond verstijft, gedachten sterven af/ wat je nog wilde zeggen bevriest in je mond/ de laatste parels rollen van je lippen/’) niet alleen prachtig uit in een beheksend ritme (en in het Engels uiteraard), hij knarst en knerpt ook mee met de ijzeren karretjes, kettingen en machinerieën en produceert dubbeltonen als het zo uitkomt. In het bonbonprogramma na de voorstelling, First Night at the Opera, liet hij nog indrukwekkender horen wat hij allemaal uit zijn zevenenzentigjarige mond kan laten komen. Wat een held.
Earth Diver is van een desolate, ijzingwekkende schoonheid, koppelt de aarde aan de hemel en biedt een huiveringwekkend inzicht in dat wonderlijke verschijnsel mens.
Foto: Jochen Tack
