Minstens een op de drie podiumkunstenaars is vlak voor en tijdens een optreden angstiger dan normaal. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek (pdf) van de Muziekpoli van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Psychiater Esther van Fenema: ‘Het taboe op psychische klachten is bovendien belachelijk groot in Nederland.’

Bij elf studenten van het Conservatorium in Amsterdam werd een uur voor, tijdens en na een optreden hun hartslag, ademhaling en huidtemperatuur gemeten. Vooral op het podium neemt de spanning substantieel toe, bleek uit de metingen. Gemiddeld liep de hartslagfrequentie op tot 150 slagen per minuut – vergelijkbaar met een professionele sporter die een topprestatie levert.

Esther van Fenema is oprichter van de Muziekpoli op de afdeling Psychiatrie van het LUMC, een polikliniek bedoeld voor podiumkunstenaars die last hebben van psychische klachten. Op hun website noteren ze: ‘De disbalans tussen psychosociale druk en belastbaarheid van podiumkunstenaars leidt regelmatig tot fysieke en psychische klachten. Dit kunnen klachten zijn zoals podiumangst, depressiviteit, angsten, stress, gevoelens van leegheid en onzekerheid.’

Als verklaring noemt Van Fenema het feit dat er voor een artiest relatief veel van een optreden afhangt. ‘Je wordt beoordeeld: er zit altijd kritisch publiek, er zitten misschien concurrenten in de zaal. Ik ben zelf ook professioneel violist, dus ik weet uit eigen ervaring dat het op zo’n moment gewoon perfect moet zijn.’

De onderzoeksresultaten gelden volgens Van Fenema niet alleen voor muzikanten, maat gaan net zo goed op voor (beroeps)acteurs. ‘Ik kom hier op de poli zeker ook acteurs tegen, en die kunnen enorm kampen met podiumangst: overgeven in de coulissen, bepaalde dingen niet meer durven, alleen nog maar voor televisie willen werken omdat op toneel staan te griezelig is. Ik zie daar een grote lijdensdruk.’

Het is volgens haar moeilijk in kaart te brengen of leeftijd en ervaring nog een rol spelen in de beleving van podiumangst. Wel komt ze op de poli twee groepen patiënten vaker tegen. ‘Enerzijds de kunstvakstudenten die vroeger, in de kleine omgeving waar ze als kind opgroeiden briljant leken, en nu op zo’n opleiding in de grote stad de concurrentie als heel hevig ervaren. Daarnaast zie ik de oudere artiesten. Die krijgen wat meer lichamelijke ongemakken, worden puur door hun leeftijd wat minder stressbestendig, en kunnen daardoor dan toename krijgen van podiumangstklachten.’

Podiumangst is nog een groot taboe onder podiumkunstenaars, stelt Van Fenema. Ze signaleert dat lichamelijke blessures bij podiumkunstenaars meer bespreekbaar zijn geworden, maar dat psychische klachten nog steeds veel meer in de taboesfeer zitten. ‘Op een feestje kan je wel makkelijk over suikerziekte vertellen, maar praten over je depressie is een stuk lastiger. En dat geldt zeker voor de podiumkunstenaars, bij wie psychische klachten en podiumangst toch als een teken van zwakte wordt gezien, een signaal dat je niet goed genoeg zou zijn. Terwijl het net zo’n gewone blessure kan zijn als bijvoorbeeld elleboog- of schouderproblemen bij een violist. Het is een mentale blessure, en daar moet je gewoon normaal mee omgaan.’

In 1994 deed Elly Konijn al onderzoek naar emoties van beroepsacteurs tijdens een voorstelling. Uit het onderzoek dat ze voor haar proefschrift Acteurs spelen emoties bij honderdveertien acteurs heeft verricht, blijkt dat toneelspelers tijdens het spelen van een rol tijdens een voorstelling weinig tot niets ervaren dat ook maar enigszins overeenstemt met de emoties van het personage dat zij op dat moment spelen, maar dat hun emoties veel meer te maken hebben met gevoelens die horen bij ‘optreden voor het publiek’ in het algemeen: spanning en uitdaging bijvoorbeeld.

Foto I Can See Myself Through Your Eyes van Cecilia Moisio en Ineke Vandoorn, over wat kritiek doet met hun identiteit als artiest en persoon: Alex de Groot