‘Het moet ook een keer gewoon afgelopen zijn met dat soort mannetjes als ik. Dat is toch niet goed voor de wereld. Weg ermee.’ Tot drie keer toe moet Ruut Weissman de boetedoening herhalen, steeds aangevuld met een extra zelfinzicht. Documentairemaker Judith de Leeuw heeft aan het eind van haar film ‘Ruut Weissman – De Hoofdpersoon’ de touwtjes strak in handen. Lijdzaam doet hij wat de jonge vrouwelijke regisseur van hem vraagt. Dat was ook haar inzet. ‘Ik zou de machtsstrijd tussen ons hoe dan ook winnen.’

Zaterdag toont de NTR de opmerkelijke documentaire over Ruut Weissman, de theaterregisseur die in 2015 beschuldigd werd van grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik. Hij zou zich misdragen hebben als docent op de Amsterdamse Theaterschool en later onder meer tijdens de repetities van de musical Waanzinnig gedroomd (Cook a Dream). Documentairemaker De Leeuw wilde er graag een ‘liefdevolle’ film van maken met respect voor alle gevoelens in het metoo-debat, ook die van de ‘daders’. Tegelijkertijd wil ze duidelijk maken dat wereld en de macht aan het verschuiven is.

De Leeuw (1981) vond het destijds pijnlijk om de verhalen over het misbruik van Weissman en collega’s in de pers te lezen. ‘Het was een verhit, polariserend debat. Het werd vooral geleid door journalisten en die doen vooral aan waarheidsvinding met daders en slachtoffers, terwijl de waarheid hier zo complex is. Zelfs binnen jezelf kunnen er verschillende versies van de waarheid zijn, die ook nog eens veranderen. De berichtgeving deed geen recht aan wie we als mens zijn. Ik miste een veilig gesprek waarin er echt gepraat en geluisterd werd en er zo ook fouten toegegeven konden worden.’

De film van De Leeuw kreeg dus ook niet de vorm van een journalistieke zoektocht. Op geen enkele concrete beschuldiging wordt ingegaan, er komen geen slachtoffers van Weissman aan het woord. In de plaats daarvan bedacht ze een complex artistiek experiment. ‘Als in een laboratorium wilde ik de verschillende vormen van macht onderzoeken’. Ze vroeg Weissman een nieuwe monoloog te regisseren waarin een actrice terugkijkt op haar relatie met een docent op de toneelschool. De tekst is fictief, geschreven door Rob de Graaf, maar de overeenkomsten tussen de docent en Weissman zijn duidelijk. Ook de actrice die de monoloog speelt, Harriët Stroet, herkent in de tekst elementen uit haar studietijd. In de film zien we fragmenten uit de voorstelling, maar De Leeuw volgt vooral de regisseur, schrijver en actrice bij het maakproces en hun gesprekken over de thema’s in de voorstelling. ‘Ik wilde heel graag zijn makerschap gebruiken’, zegt De Leeuw. ‘Ik kon hem ook wel interviewen, maar mensen zeggen vaak iets anders dan wat ze laten zien.’

Tegelijkertijd onderzoekt en toont De Leeuw haar eigen relatie tot haar onderwerp Ruut Weissman. ‘Mannen gaan altijd aan jonge vrouwen uitleggen hoe het moet. Dat deed Ruut in het begin ook bij mij, dan ging hij uitleggen hoe ik de film moest maken. Die mansplaining wilde ik ook graag laten zien.’ Maar in een aantal scènes onderbreekt De Leeuw Weissmans uiteenzettingen en werkzaamheden met kordate regieaanwijzingen en zelfs citaten, alsof hij speelt in háár voorstelling. Na aanvankelijk verzet – en enkele woede-aanvallen – legt Weissman zich gedurende de film steeds meer bij deze werkwijze neer. Met aan het eind dus die lange opgelegde boetedoening die hij op haar verzoek zelfs drie keer herhaalt. ‘De intentie was een onderzoek naar macht in een veranderend tijdsgewricht. Dat heb ik ook met hem afgesproken. Hij staat voor de oude tijd en ik voor de nieuwe. Uiteindelijk moet hij doen wat ik als regisseur zeg.’

De verschillende lagen maken de film tot een complex geheel, waarbij fictie en realiteit niet altijd te onderscheiden zijn. Volgens de documentairemaker is het wel duidelijk. ‘De scènes waarin ik Ruut regisseer, maak ik heel expliciet door de regieaanwijzingen ook te laten horen. Alle andere scènes zijn echt. Die theatervoorstelling was weliswaar mijn initiatief, maar hij is echt gemaakt en opgevoerd.’ De film geeft volgens haar ‘een waarachtig en eerlijk beeld’ van Weissman. ‘Ik heb ook  2,5 jaar lang met hem aan de film gewerkt en we hebben zo een super intense verstandhouding opgebouwd. Daardoor weet ik goed hoe hij in elkaar steekt.’

In de film zien we Weissman als een bevlogen vakman aan het werk, maar ook zich storten op copieuze maaltijden in zijn luxueuze buitenhuis in Frankrijk en woedend schreeuwen naar de documentairemaker en de actrice. In verschillende scènes wekt hij de indruk van een verloren, bijna wereldvreemde ziel, niet (meer) in staat om de wereld om hem heen te begrijpen. Bij de excuses die hij ter verdediging van zijn gedrag aanhaalt, lijkt hij zich vaak echt niet bewust van het foute en denigrerende karakter. 

‘Hij staat heel naakt voor de camera. Dat vond ik heel dapper van hem. Soms is het bijna aandoenlijk. Ik heb een film willen maken met compassie. Hij kan er niet veel aan doen, hij zit vast in zijn eigen perspectief. Op zijn 27ste werd hij baas gemaakt van een hele school, waar hij dertig jaar lang niet tegengesproken werd of een spiegel kreeg voorgehouden. Hij heeft gewoon niet goed geleerd om zich in een ander te verplaatsen.’

Ongemakkelijk is een scène waarin Weissman tijdens een repetitie zijn hand net iets te lang en te laag op Stroets onderbuik duwt voor een betere houding en even later haar hoofd en schouders masseert. De Leeuw vindt dat juist ‘heel dapper en heldhaftig’ van hem. ‘Ze gaat er wel beter van zingen. Dit hoort natuurlijk bij het vak. De scène laat zien hoe ingewikkeld het allemaal is.’
 
Heeft De Leeuw ook stilgestaan bij de vrouwen die nog steeds worstelen met ervaringen met Weissman? ‘Mijn intentie is geweest om recht te doen aan alle gevoelens van mensen die er last van hebben gehad, dat ik die nergens bagatelliseer. Het fictieve verhaal van de student, de eigen getuigenissen van Harriët over haar relatie met een docent en de scènes waarin ik door hem uitgekafferd wordt, vertegenwoordigen samen de stem van de vrouw. Ik hoop dat ze zich door ons vertegenwoordigd voelen.’
 
Weissman zag de film afgelopen zomer. ‘Hij was totaal onthutst na afloop. Hij zei dat het een totale ontmanteling van zijn ego was, maar ook dat dat heel bevrijdend voelde. Hij heeft de film inmiddels helemaal omarmd. Hij zei zelfs dat hij iedereen wel zo’n film gunt.’

Ruut Weissman – De Hoofdpersoon is zaterdag 14 november te zien 22.50 uur bij de NTR op NPO 2.