De vervolging van homoseksuelen in de Tweede Wereldoorlog is in de Nederlandse geschiedenis een ietwat ondergeschoven kindje. Men weet wel dát het plaatsvond, maar hoe dit gebeurde is voor het leeuwendeel van de mensen een groot vraagteken. Lars Brinkman brengt met Männerbund een ontluisterende geschiedenisles, die een verdere speelplek buiten Theater Na de Dam verdient.

Het is 5 mei 2011 en Lars Brinkman danst op het Homomonument op de Westermarkt. Om hem heen zoenen mannen met mannen, vrouwen met vrouwen, en iedereen viert de vrijheid. Hij kijkt omlaag en de geschiedenis valt als een golf over hem heen wanneer hij de granieten driehoek ziet. In Männerbund poogt Brinkman (1993) een beeld te schetsen van de gay scene in Nederland en Duitsland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Hij schetst op slimme wijze het leven van een viertal (fictief-historische) homoseksuelen: een lid van de Hitlerjugend in 1932, een vlotte (en hilarische) Amsterdammer in 1940, de SA-leider Ernst Röhm in 1934 en zichzelf in 2019.

Het is een sterke vorm die het best tot z’n recht komt wanneer Brinkman volledig opgaat in de door hem geschetste wereld. Wanneer de Amsterdammer beschrijft hoe men in de Cineac aan z’n trekken kwam (achterin de zaal trok men elkaar af, discreet bedekt door een jas) of wanneer Ernst Röhm in de cel zit en tien minuten heeft gekregen van de nationaal-socialisten om zichzelf dood te schieten, komt de wereld waarin deze mannen leven volledig tot leven. In de woede van Röhm en het ongemak van de Amsterdammer maakt Brinkman de echo van hedendaagse homofobie krachtig invoelbaar.

Brinkman vervalt echter op een aantal momenten in een letterlijkheid die door de langdradigheid de spanning uit de voorstelling haalt. Zo deelt Brinkman op tweederde van de voorstelling een erotische fantasie waarin hij door een SS-officier op zijn knieën gedwongen wordt om hem oraal te bevredigen. Hij betrapt zichzelf erop dat dit niet de eerste keer is binnen de voorstelling dat hij de historiciteit verruilt voor erotiek. Die SS-officieren op straat, met die strakke uniformen en nog strakkere lijven eronder – gezien door Brinkmans ogen was de bezetting voor de Amsterdamse homo’s toch ook ergens een geile en erotische bedoening.

De terzijde die hierop volgt, waarin Brinkman zich afvraagt of het erotiseren van fascisme een zekere vorm van goedkeuring in zich draagt, gaat door de letterlijke invulling net te lang door om spannend te blijven. Ook is het merkwaardig dat dit relaas niet volgt uit de emotionele sterfscène van Röhm (al helemaal omdat over de terreur van de SA verder geen woord gerept wordt).

Het is jammer dat de voorstelling daar wat inzakt, met name omdat Brinkmans boodschap daarna als een mokerslag binnenkomt. Dankzij initiatieven als The Black Archives en de journalistieke reeks Verzwegen Geschiedenis van De Correspondent is het adagium ‘history is written by the victors’ duidelijker dan ooit. Männerbund vertelt ons dat de vervolging van homoseksuelen voor én na de Tweede Wereldoorlog veel groter en impactrijker was. De bezetting van de Duitsers was voor homoseksuelen in Nederland juist een periode van relatieve veiligheid. Waarom wordt de vervolging van homoseksuelen in Nederland enkel onderwezen in de context van de Tweede Wereldoorlog? Het verzwijgen lijkt een poging om het beeld van Nederland als historisch tolerant tegenover de LHBTQI+-gemeenschap niet te doen schaden.

Op het eind toont verschillende historische foto’s van homoseksuelen onder begeleiding van een ietwat sentimenteel Duits lied uit de jaren veertig. In verdere stilte kijkt hij samen met het publiek naar mensen die vervolgd en gehaat werden enkel om wie zij liefhadden, en niet alleen Brinkman breekt: ook vanuit het publiek klinkt gesnik. Het is eenvoudig om te vergeten dat de acceptatie van homoseksuelen in Nederland letterlijk over lijken is gegaan, al helemaal wanneer je een geprivilegieerd heteroseksueel leven leidt.

Männerbund is zodoende bovenal een sterk pamflet waarin de verzwegen lelijkheid van de homovervolging in Nederland onder de aandacht gebracht wordt. Hopelijk diept Brinkman Männerbund verder uit, werkt hij de onaffe rafelrandjes af en krijgt hij speelplekken door heel Nederland. Het belang van Brinkmans verhaal is te groot om bij een eenmalige uitvoering te blijven.

Foto: Nienke Veneboer