Al eerder onderzocht de Britse regisseur Katie Mitchell de relatie tussen theater en film. Nog nooit ging ze daar zover in als in haar meest recente werk The forbidden zone, een productie van de Schaubühne am Lehniner Platz in Berlijn en de Salzburger Festspiele die eind augustus zijn Duitse première beleefde in Berlijn. Het is de openingsvoorstelling van Brandstichter 2015, de tweejaarlijkse special van de Stadsschouwburg Amsterdam, waarin ditmaal het werk van Katie Mitchell centraal zal staan.

Puttend uit filmtechnieken van thrillers zoomt Mitchell samen met schrijver Duncan Macmillan in op de machteloze politieke positie van de vrouw. Het verhaal van The forbidden zone is gebaseerd op een ware gebeurtenis uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Centraal staat Claire Haber, kleindochter van Clara Immerwahr, die getrouwd was met de joodse chemicus en Nobelprijswinnaar Fritz Haber. De chemicus was onder meer uitvinder van het chloorgas dat in de Eerste Wereldoorlog het leven van vele frontsoldaten opeiste.

Toen het gas in handen kwam van het Duitse leger bij Yper en haar man haar ervan probeerde te overtuigen dat het middel het einde van de oorlog zou bespoedigen pleegde Clara Immerwahr in 1915 zelfmoord. Parallel aan dit verhaal zet Mitchell, die een grof scenario schetste voordat ze Macmillan vroeg de tekst te schrijven, de zelfmoord van Immerwahls kleindochter Claire Haber. Dertig jaar later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, wordt in Amerika een onderzoek ingesteld naar het gifgas. Bang voor de ontdekking van haar identiteit en achtergrond berooft laborante Claire zich vlak voor het einde van de oorlog van het leven.

The forbidden zone opent poëtisch met een still van een soldaat; we zien hoe een jonge man gefilmd wordt op het achtertoneel. Een voice-over spreekt: ‘Look well at this man. Look! Come up out of your graves, philosophers, and you who founded churches, and all you who for ten thousand years have talked of God…’

Unidentified/Unerkannt is een tekst over godverlaten mensen in de oorlog en stervende soldaten, geschreven door de tamelijk onbekende Mary Borden aan wier werk ook de titel is ontleend. The forbidden zone verweeft verschillende literaire teksten van schrijfsters; behalve Borden ook Simone De Beauvoir, Emma Goldman, Virginia Woolf  en Hannah Arendt. Ze tillen de voorstelling op een hoger plan. Vooral de teksten van Borden, die zelf ziekenzuster was aan het front en met eigen ogen zag wat het gifgas voor schade aanrichtte, spreken tot de verbeelding.

Na de opening, een aantijging die onomwonden de toon van de voorstelling zet, start het verhaal vanuit  het perspectief van kleindochter Claire. We zien een beeld van een vrouw in een Amerikaanse trein, een geluidsband kondigt de stations aan. De trein die voorop het speelvlak is geplaatst kan in tweeën worden gesplitst zodat in het midden van het toneel een opening ontstaat waardoor het publiek de andere vier filmlocaties (een ziekenhuiskamer, toilet, laboratorium en tuinkamer) kan ontwaren. De filmprojecties op het scherm boven het speelvlak zijn groezelig. Doffe kleuren, groen, blauw en bruin, bepalen de sfeer zoals in de meeste films over de Eerste en Tweede Wereldoorlog. In close-up gefilmde objecten zoals medaillons, sleutels, sieraden en een geweer, leggen een verbinding tussen de verschillende verhaallijnen.

Mitchells scenario, dat nog een derde verhaallijn kent, verbindt de verhalen van de vrouwen subtiel met het lot van de onbekende soldaat. Maar hoe ingenieus het scenario ook in elkaar zit, het is vooral de techniek die overheerst in deze ambitieuze productie. Alles draait immers om de logistiek rond de opnames. Terwijl de acteurs beheerst hun filmscènes voorbereiden haasten drie cameramannen zich geluidloos van de ene naar de andere opnameplek. De trein op het doek rijdt immers omdat een cameraman zich van links naar rechts beweegt en een ingenieus licht die beweging versterkt. Het resultaat is een afstandelijk schouwspel, waarin de logistiek absoluut imponeert maar techniek en poëzie ook wrijven.

Al keert de magie van het prachtige openingsbeeld, waarin techniek en inhoud schitterend samenvallen, nergens meer terug, toch staat Mitchells gendervraagstuk als een huis. Haar statement is zonder twijfel nog even urgent als honderd jaar geleden.

Foto: Stephen Cummiskey