De Belgische regisseur, acteur en theaterdocent Sam Bogaerts is zaterdagochtend onverwacht overleden. Als regisseur bij onder meer het Zuidelijk Toneel Globe en Toneelgroep Amsterdam was hij een belangrijke vertegenwoordiger van de zogenoemde ‘Vlaamse Golf’, een vernieuwingsbeweging die in de jaren tachtig de Nederlandse podia ‘overspoelde’. 

Sam Bogaerts, geboren in 1948 in het Vlaamse Kapellen, was al ver in de twintig toen hij voor het theater koos. Voor hij voordracht en toneel ging studeren aan de conservatoria van Antwerpen en Brussel, had hij al gewerkt als marktkramer, kaai-expediteur, boekhouder, hoofd transport en vrachtwagenchauffeur. Toch toerde hij niet snel daarna al door Nederland. Met het absurde theaterprogramma Dabaret Salu, Ik Ben Soms Van Gisteren won hij samen met zijn tien jaar jongere klasgenoot Lucas Vandervost in 1979 in Delft Cameretten, als allereerste Belgen. Het duo mocht als winnaar op een tournee van honderd voorstellingen door Nederland en leerde er zo het kleine zalencircuit goed kennen.

Bogaerts en Vandervorst wilden echter aanvaard worden binnen het ’toneel’ en een jaar later richtten ze samen ‘Het Gezelschap Van De Witte Kraai’ op, met een eigen zaaltje in de buurt van de haven van Antwerpen. Ook een nog jonge Luk Perceval, Warre Borgmans en Johan van Assche sloten zich aan. Geïnspireerd door (verhalen over) Duitse regisseurs en teksten van Heiner Müller, ontwikkelden ze daar samen een nieuwe speelstijl, die eerlijker en oorspronkelijker moest worden dan het toenmalige ‘klassieke’ theater.

De Witte Kraai rekende af met personages en de ‘vierde wand’, er was altijd contact met het publiek en de tekst mocht pas ontstaan als de acteur zijn mond opendeed. ‘Wij wilden niet het van buiten geleerde roepen beoefenen, zoals op die grote podia’, blikte Bogaerts later terug in Toneelstof. ‘Wij wilden denkend spreken. Het denken en het spreken dat samenvalt. We wilden de tekst op het moment zelf laten ontstaan. Wij wilden gewoon meer concreetheid, meer realiteit. We wilden vooral geloofwaardiger zijn op toneel.’

Met Lucas Vandervost en Warre Borgmans, in 1982

Hoogtepunt uit die periode is een Virginia Woolf, een coproductie met de Toneelschuur in regie van Bogaerts. Actrice Viviane De Muynck kreeg voor haar rol van Martha de Theo d’Or, de Nederlandse prijs voor de beste vrouwelijke hoofdrol uit het voorbije seizoen; de voorstelling zelf verwierf de publieksprijs van het Theaterfestival en Bogaerts werd genomineerd voor de Prosceniumprijs.

Op initiatief van Bogaerts fuseerde De Witte Kraai in 1987 met Akt-Vertikaal, het Antwerpse collegagezelschap van Ivo van Hove en Jan Versweyveld, en kreeg de naam De Tijd (nu De Nieuwe Tijd). Vandervost en Van Hove deelden aan aantal jaren de artistieke leiding en ontwikkelden een combinatie van de nonchalante, onnadrukkelijke speelstijl van De Witte Kraai met de meer gestileerde, beeldende aanpak van Akt-Vertikaal. Bogaerts zelf werd in Eindhoven artistiek leider van het Zuidelijk Toneel Globe en later lid van de artistieke leiding en huisregisseur bij Toneelgroep Amsterdam. Van Hove volgde later dezelfde route.

Bogaerts keerde in 1992 terug naar België en werd regisseur bij het Nederlands Toneel Gent, waar hij het experimentele Salon oprichtte, een vrijplaats voor jong talent waar onder andere De Roovers voor het eerst te zien waren. In 1996 werd hij artistiek leider bij Theater Malpertuis in Tielt en daarna artistiek en zakelijk leider van De Bloedgroep.

Als docent gaf  hij jarenlang met passie zijn kennis door aan zowat alle toneelscholen uit de lage landen, zoals de voormalige Studio Herman Teirlinck in Antwerpen, het Rits en P.A.R.T.S. in Brussel, het Lemmensinstituut in Leuven, het conservatorium van Gent en de Toneelscholen van Arnhem en Amsterdam. Van 2005 tot 2013 stond hij aan het hoofd van de dramaopleiding van het KASK in Gent.

Bogaerts was ook acteur, op toneel, in meerdere films en series. Vorige week speelde hij nog de première van Iemand van ons van het Brusselse gezelschap Tristero. De voorstellingen in oktober en november zijn geannuleerd. Bogaerts is 73 jaar geworden.

Foto: Christophe Engels