The State of the World is bedoeld als een soort parallel van De Staat van het Theater waarmee het Nederlands Theater Festival jaarlijks opent. In de ‘Staat’ komt een theatermaker uit eigen land aan het woord die ene visie geeft op de plaats van het theater in eigen land en de wereld. In The State of the World komt een belangwekkende kunstenaar uit het buitenland en/of van buiten de theaterdisciplines aan het woord.

Vorig jaar was de gast de Russische Pussy Riot-leider Maria Alyokhina, dit jaar was het de Afghaanse documentairemaakster Sahra Mani, in gesprek met journalist en documentairemaker Thomas Erdbrink. Samen spraken ze op het podium van – de opvallend goed gevulde – oude schouwburgzaal van ITA een uur met elkaar over haar werk, met onder meer een flink aantal hier woonachtige kunstenaars van Afghaanse afkomst.

Toen ze vier was vluchtte Mani’s familie, na een zoveelste machtsovername in het land, naar Iran, waarvan je alleen maar kon zeggen dat het op dat moment veiliger was dan Afghanistan. Op gegeven moment werden vluchtelingenkinderen in de stad Mashad, waar ze verbleven, zelfs van school verbannen. Maar in zekere zin was dat een geluk bij een ongeluk. Haar moeder was Sahra’s interesse voor foto’s in tijdschriften opgevallen en ze kreeg een fotocamera cadeau, waarmee ze begon met het documenteren van haar omgeving. Na nog een paar omzwervingen met de familie was ze oud genoeg om op eigen houtje naar het Verenigd Koninkrijk af te reizen en een filmopleiding te volgen, die ze bekostigde met werk in een kippenslachterij, en later, gekwalificeerder, als tolk.

Na het voltooien van de opleiding ging ze in 2012 terug naar Afghanistan, waar ze film ging doceren aan de universiteit van Kabul en waar op dat moment een optimistischer stemmende geest waarde. Anderzijds ervoer ze dat vrouwen nog altijd tweederangsburger waren, en erger. Onder die omstandigheden begon ze daarover documentaires te maken, zoals Beyond the Burka (2014), A Thousand Girls Like Me (2018) en A Dream of Grape Gardens (2021), die allemaal op het IDFA-festival te zien waren.

In ITA lier Mani fragmenten zien uit A Thousand Girls Like Me, over een jonge vrouw die herhaaldelijk door haar vader was verkracht en vijf keer zwanger werd, en haar moeizame weg om haar vader veroordeeld te krijgen. De eerste rechter vroeg haar waarom ze geen zelfmoord had gepleegd. De tweede waarom ze haar kind niet had gedood. De derde vroeg aan haar moeder waarom die haar echtgenoot en haar dochter niet had vermoord. De kinderen van de jonge vrouw werden geregistreerd als zuster en broer. Vrouwen krijgen in het algemeen zelf de blaam als ze buiten het huwelijk zwanger worden. Na jaren van aanklachten en een DNA-test werd haar vader eindelijk veroordeeld en naar de gevangenis gestuurd. Op zeker moment in de documentaire vraagt ze zich af of er niet duizenden jonge vrouwen in eenzelfde situatie zitten als zij. Vandaar de titel van de film.

Dit was overigens allemaal nog tijdens het vorige regime. Sinds de overname door de Taliban loopt de vader uit de docu weer op vrije voeten. De vrouw woont nu samen met haar moeder en een dochter uit de laatste zwangerschap (de vader had haar eerste kind ergens in een woestijn achtergelaten en haar daarna gedwongen abortus te plegen) ergens in Frankrijk. Vanwege mogelijke repercussies moet de exacte verblijfplaats geheim blijven.

Moderator Thomas Erdbrink is onder meer bekend van zijn eigen gemaakte documentaires over Afghanistan. In een aflevering van Op1 afgelopen week, waarin Mani en Erdbrink te gast waren, werd een fragment uit zijn serie Onze Man bij de Taliban vertoond waarin een jonge Taliban-strijder zonder enig voorbehoud stelt dat vrouwen onder geen beding hetzelfde mogen als mannen.

Een paar jaar geleden kreeg Sahra Mani een e-mail van Hollywoodster Jennifer Lawrence, die aanbood haar volgende documentaire te produceren. Ironie wil dat juist daardoor van deze nieuwe documentaire, die al in het filmfestival van Cannes te zien was, nu geen fragmenten kunnen worden vertoond, vanwege de acteursstaking in Hollywood. Er zit nu een Hollywood-embargo op de film.

Deze documentaire, Bread and Roses, gaat over drie vrouwen in Afghanistan sinds de Taliban in 2021 opnieuw aan de macht is gekomen. Volgens Mani is belangrijk dat vrouwen zich nu ondanks alles toch durven uit te spreken, onder de slogan brood, werk en vrijheid.

Kabul is een wonderschone stad, zegt ze. Fotogeniek. Maar de Taliban hadden niet vertrouwd mogen worden. Gaat de internationale hulp naar de mensen of naar de Taliban? Als ze niet in de eigen zakken van de leiders verdwijnt, wordt ze gebruikt voor scholen om jongens te hersenspoelen. Dat zal bovendien leiden tot een nieuwe generatie terroristen.

Foto: Nichon Glerum