‘De kunstkritiek plaatst de kunst, die zo abnormaal kan zijn, soms, zo buitenaards, onbevattelijk en niet van de wereld, in de wereld.’ Bij de allereerste uitreiking van de Loek Zonneveld Pen voor uitmuntende theaterkritiek onderstreepte regisseur Casper Vandeputte het belang van recensies.

Beste critici, beste collega’s, beste Theaterkranters,

‘De wereld staat in brand en wij zitten hier.’ Met die zin kan je zo’n beetje elke samenkomst, of dat nou een voorstelling, een feestelijke bijeenkomst op het theaterfestival of de verjaardag van een tante is, reduceren tot iets decadents en lafhartigs. De wereld staat in brand, en wij zitten hier.

Die zin heeft een retorische truc in zich, omdat er wordt gesuggereerd dat wij, die hier zitten, op dit moment niet op de wereld zijn, maar erbuiten staan. Dat we van een andere planeet toekijken.

De kunstkritiek plaatst de kunst, die zo abnormaal kan zijn, soms, zo buitenaards, onbevattelijk en niet van de wereld, in de wereld.

De kritiek trekt verbanden, plaatst in een context en helpt mee te zien hoe het werk in de wereld staat.

Het werk van Loek Zonneveld vormt een prachtig voorbeeld van dit soort kritiek en de beslissing om de prijs voor beste kritiek zijn naam te laten dragen, geef ik vijf sterren.

Hoe meer kritiek, hoe beter, ik zou elke week wel willen luisteren naar de Critici tafel en ik hoop dat de serie in NRC over versmade kunst een lang leven beschoren is. Het zijn twee vormen van kritiek die me laten zien dat er een theaterwereld is, dat die al langer bestaat, in de wereld staat en dat die op verschillende manieren van belang is. En dat geeft mij goede moed en belang aan het werk dat ik weer probeer te maken. Het is een kritiek die verbindt. Een kritiek waar ik meer ruimte voor plaats zou willen maken. Misschien wel ten koste van de recensie.

Die veelbesproken recensie die ook zeker theaterkritiek kan zijn, maar daar is, behalve een getalenteerde schrijver, ruimte voor nodig.

Als die ruimte er niet is, dan is een recensie vooral een invloedrijk middel om een voorstelling door veel of weinig mensen te laten bezoeken. Twee bijvoeglijke naamwoorden en het aantal sterren, die worden er door de marketingafdeling en de koppenmakers uitgehaald en die kunnen van grote invloed zijn.

Het verschil tussen twee en vijf sterren is het verschil van duizenden bezoekers, en in het geval van een jonge kunstenaar, van doorbreken of afsterven. Een hele verantwoordelijkheid om te hebben.

De recensent heeft macht over het succes van de maker, ik zou trouwens ook alle recensenten willen oproepen die macht met waardigheid te dragen. Als ik jou tegenkom op mijn première en jij bent daar om mijn voorstelling te recenseren, dan zijn wij die avond en de dag erna iets anders van elkaar, dan zijn we niet elkaars gelijke, maar ligt het lot van mijn voorstelling even in jouw handen. Ik stel voor dat we elkaar die avond en de dag erna uit de weg gaan. Zodat ik zeker weet dat het mijn werk is dat je recenseert, en niet iets wat er die avond tussen ons is voorgevallen.

Ik vind het bewonderenswaardig dat het, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de literaire wereld, lukt zoveel werk gerecenseerd te krijgen. Maar misschien moeten we die al te krappe recensies, die te kort zijn om iets van kritiek in zich te dragen, maar gewoon laten gaan en vervangen door een recensie-tweet, een hele scherpe oneliner waarin de recensent in één zin zegt of je moet gaan of niet. En met de vrijgekomen ruimte liggen er nieuwe mogelijkheden voor meer gesprekken tussen mensen over wat ze hebben gezien, voor artikelen waarin het werk van een maker uitvoerig wordt beschouwd, of een maakproces voor langere tijd wordt gevolgd en gedocumenteerd.

De wereld staat in brand. En wij zitten hier. Het is niet alleen een retorische truc, het is ook een zin die de vraag stelt of de wereld wel een beetje vertegenwoordigd is hier, nu, in deze ruimte. De theaterervaring waar iedereen volgens mij op hoopt is om te voelen: wij staan in brand, dus wij zitten hier. Het is aan de kritiek om ons te laten zien dat ook het abnormale buitenaardse niet te bevatten kunstwerk, van onze brandende wereld is.