Marijn Lems (1979) studeerde Algemene Cultuurwetenschappen in Tilburg. Hij is werkzaam als dramaturg en programmamaker bij Het Huis Utrecht en zit in de redactie van Theatermaker. Sinds 2015 recenseert Lems toneel en performance voor Theaterkrant.

Noem je jezelf recensent of criticus?

Een recensie vertelt of een voorstelling de moeite van het bezoeken waard is, beoordeelt de kwaliteit van een voorstelling en is dus meer op de potentiële bezoeker gericht. Kunstkritiek werpt eerder een analytische blik op een voorstelling en beschrijft welke associaties een voorstelling oproept en hoe het kunstwerk een nieuwe blik werpt op een bepaald aspect van de realiteit, filosofie of wetenschap. Ik zit er een beetje tussenin. In mijn stukken probeer ik zo veel mogelijk die analytische aanpak in stand te houden, omdat dat in mijn ogen het meest interessant is voor de lezer en voor de maker van het stuk. Ik probeer mijn persoonlijke blik op de voorstelling te beschrijven en het is wat dat betreft ook een beetje zelfanalyse. Ik denk dat het waardevol is dat een getrainde kijker op zo’n transparante manier verslag doet van zijn ervaring van de voorstelling. Maar omdat er dan sterren boven mijn stuk staan is het wel een beetje diffuus: je geeft er uiteindelijk toch een waardeoordeel aan.

Hoe ken je de sterren toe?

Ik hanteer de sterren als een graadmeter van hoeveel indruk een voorstelling op mij maakt en hoe zeer het mij raakt of aan het denken zet. Het is een fijne manier om aan te kunnen geven hoe enthousiast ik over een voorstelling ben, maar het moet zeker niet in de plaats komen van het lezen van de tekst. Toch geeft het me wel de vrijheid om in de tekst analytischer te werk te gaan. De twee vormen bij mij een symbiose: de sterren geven een algemeen idee hoe belangrijk, indrukwekkend of waardevol ik de voorstelling vond, en de tekst analyseert hoe ik daarbij kom.

Wat betekent een beoordeling van drie sterren in dat geval?

Dat kan van alles zijn. Het kan een voorstelling zijn die ik erg goed vind, maar op bepaalde essentiële vlakken te kort schiet. Of een voorstelling die qua vakmanschap erg sterk in elkaar steekt, maar qua zeggingskracht weinig nieuws te bieden heeft. Ook kan het betekenen dat alles aan een voorstelling middelmatig is, of sommige aspecten heel erg goed en andere juist weer heel erg slecht. De tekst is er vervolgens om dat te duiden.

Wat is de rol van politiek in de kunstkritiek?

Een ethische of politieke blik is zeker belangrijk in de kunstkritiek. Kunst is nog altijd deel van het sociaal-maatschappelijke landschap, dus er moet ook zeker gekeken worden naar welke waarden, stereotypen en opvattingen al dan niet in een voorstelling naar voren komen. Dit betekent echter niet dat je als criticus vertelt of je het wel of niet eens bent met de politieke boodschap, maar dat je voornamelijk verwoordt of deze doorwrocht is of niet.

Wat is de rol van criticus in het theaterlandschap?

De criticus is enerzijds een ervaren toeschouwer en expert, waardoor deze een meer analytische blik op de voorstelling kan bieden. Anderzijds is de criticus ook degene die het gesprek aanmoedigt en in gang zet, mede door inhoudelijk zo veel mogelijk reacties te beantwoorden. Een van de meest waardevolle en belangrijkrijke rollen van kunstkritiek is om het gesprek over kunst te stimuleren, om mensen aan te zetten tot reflectie en het onderlinge gesprek op gang te brengen. Publiek onderling, publiek met critici, critici onderling, critici met makers, makers onderling – alle mogelijke gesprekken zijn waardevol.

Hoe breng je zo’n discussie het beste op gang?

Als criticus kan het efficiënt zijn om een meer polemische houding aan te nemen. Door hard stelling te nemen wakker je de discussie eerder aan dan wanneer je enkel vriendelijk bent. In een gezond kunstlandschap is er een goede balans tussen verbindende en polemische kritiek. Die laatste is bovendien essentieel om een duidelijk beeld te krijgen van wat precies de heersende kunstopvattingen zijn. Door ergens hard tegenin te gaan, dwing je de tegenovergestelde partijen om ook hun standpunten en opvattingen helder te verwoorden.