Tijdens het Nederlands en Vlaams Theater Festival deze maand werden maar liefst zeven Staten uitgesproken. In elk genre gaf een regisseur, theatermaker of producent zijn of haar visie op actuele ontwikkelingen in het theater. Het leverde uiteenlopende meningen en vergezichten op, en veel stof tot nadenken en verder praten. Om dat vervolggesprek te stimuleren verzamelt Theaterkrant.nl op deze plek alle uitgesproken Nederlandse en Vlaamse Staten, van jeugdtheater en toneel tot cabaret, toneelteksten en jonge makers, gesorteerd op datum. 

Toneel Nederland

Ola Mafaalani, artistiek en algemeen directeur van het Noord Nederlands Toneel, opende op 3 september het Nederlands Theater Festival in Amsterdam met het uitspreken van de Staat van het Theater, waarin ze grote aandacht vroeg voor de vluchtelingenproblematiek die de wereld momenteel in de greep houdt. Ze riep de aanwezige theatersector op om invloed te nemen en het geweten van de samenleving te worden. Tijdens haar speech liet ze een groep van ruim honderd vluchtelingen het toneel opkomen, muzikaal begeleid door de Eef van Breen Group. Haar speech riep veel reactie op, van flink geëmotioneerde toehoorders tot woedende mensen die vonden dat ze de vluchtelingen een stem had moeten geven.

Toneel Vlaanderen

Barbara Van Lindt, directeur van Masteropleiding DasArts in Amsterdam, opende op 3 september het Vlaams Theaterfestival in Brussel met haar State of the Union. Hierin legde ze de focus op ‘volwassen’ worden, onderbouwd met gedachten van filosoof Susan Neiman. Als de kunst volwassen wil worden moet ze volgens Van Lindt ‘de moed hebben voor een intieme en collectieve zelfbevraging, die niet gericht is op vervangen maar verdelen. Onszelf de vraag durven stellen: op welke manier draag ik bij? Onze aanspraken op een plek in het bestel durven herdenken.’ Ook sprak ze over een mentaliteit die zij in de kunsten waarneemt: het ontlenen van rechten aan kunstenaarsschap. ‘Het idee dat als je eenmaal in het bestel zit, en als je goed of niet slecht bezig bent, je dan het recht hebt om voort te doen. We hebben de keuze. Vasthouden aan de artistieke autonomie als alfa en omega voor je werk en plek binnen het bestel, of vanuit je artistieke vermogen je verhouden tot de publieke ruimte, in of buiten het theater.’

Jonge makers Nederland

Ludwig Bindervoet, acteur van Urland, sprak tijdens een bijeenkomst rondom de BNG Nieuwe Theatermakersprijs op 3 september op het Nederlands Theater Festival de tekst ‘Het rotte theater‘ uit. Hierin signaleerde hij dat de samenleving het theater de rug heeft toegekeerd, en andersom. Hij pleit voor een herwaardering van theater: ‘We moeten de maatschappelijke, symbolische functie van het theater terugbrengen. Het theater is een ritueel. Koester het mysterie.’

Jonge makers Vlaanderen

De nieuwe hoofdredactie van Vlaams podiumkunstentijdschrift Etcetera, bestaande uit Charlotte De Somviele, Sébastien Hendrickx, Kristof van Baarle en Michiel Vandevelde, sprak op 3 september in Brussel de State of the Union by the Young uit. Hierin sneed zij achttien uiteenlopende onderwerpen aan, waaronder een oproep om ‘het theater vandaag te claimen als een plek om het kritische denken in al zijn vormen te cultiveren: het abstracte denken, het proces van reflectie en zelfreflectie, het belichaamde denken. Laten we een plek creëren waar dat denken collectief kan worden beoefend. Het theater als plaats van samenkomst waar wij, kunstenaars en publiek, onszelf fundamenteel bevragen. Enkel het kritische denken is in staat onze mentale infrastructuren uit te dagen. Het is precies dat vermogen dat we in het theater moeten koesteren en opnieuw op de voorgrond plaatsen.’

Toneelteksten

Op 5 september sprak toneelschrijfster Sophie Kassies op de Dag van de Toneeltekst op het Nederlands Theater Festival de Staat van de Nederlandse Theatertekst uit. ‘Ik ben bang dat veel schrijvers en andere makers terechtkomen in wat wel het precariaat wordt genoemd. Een variatie op de term proletariaat. Bedoeld wordt een laag in de bevolking die altijd in een economisch precaire situatie verkeert, van klusje naar klusje gaat, nooit zekerheid krijgt, niets opbouwt – ongeacht het opleidingsniveau. Nou zit niemand in dit vak omdat ‘ie rijk wil worden. Maar er is aan de precaire situatie een verraderlijk kantje: uitholling is namelijk al gauw ook mentaal. (…) Ik zou graag wat meer fierheid zien van schrijvers. En met fierheid bedoel ik niet dat verkooppraatje dat we allemaal klaar hebben, over hoe druk we het hebben en hoe goed het gaat. Ik bedoel echte trots, omdat we iets belangrijks doen.’

Cabaret

Harry Kies, oud-producent en lid van de VSCD Cabaretjury, sprak tijdens de uitreiking van de Cabaretprijzen de State of the art 2015 uit. Volgens Kies ontbreekt een canon in het Nederlandse cabaret, vanwege de willekeur bij de programmering van cabaret. ‘Door de crisis én met een enorm aanbod om uit te kunnen kiezen lijken de podia geneigd het nieuwe cabarettalent uit winstoogmerk of om de kosten te drukken willekeurig te programmeren en dus niet op grond van inhoudelijke en artistieke motieven. Nieuw talent wordt snel, vaak tegen niet meer dan een onkostenvergoeding, in het programma geplaatst. Als het nieuwe talent na één debuutvoorstelling niet genoeg publiek heeft, of niet bevalt, wordt het bedankt en vervangen door de volgende nieuwkomer. Zo worden per nieuwe cabaretier, bij gebrek aan inhoudelijke filters, honderdduizenden euro’s per jaar geïnvesteerd, zonder reëel, in te schatten perspectief op succes. Met een enorme, ook immateriële kapitaalvernietiging tot gevolg.’

Jeugdtheater

Op 13 september sloot Floris van Delft met de Staat van het Jeugdtheater TFjong af, de jeugdeditie van het Nederlands Theater Festival. Hierin zocht hij naar de rol die theater kan hebben in onze steeds complexere samenleving en laat hij volwassenen een voorbeeld nemen aan de oprechte en inhoudelijke reacties van jongeren op zijn voorstellingen. ‘Mensen moeten beseffen dat wat we maken over hen gaat. Dat het gaat over hier en nu. Daarvoor moeten we als makers naar buiten. En misschien moeten we daarvoor de connectie tussen de voorstelling en deze tijd en ons publiek heel helder maken. En dat zie ik niet als buigen voor het publiek. Dat zie ik als het werk van de theatermaker, die het over wezenlijke dingen met z’n publiek wil hebben.’

Foto: Barbara Van Lindt opent het Vlaams Theater Festival, door Dries Segers