Geen Bob Dylan, geen Miles Davis, maar wel ‘Dark was the night, cold was the ground’ van blueszanger Blind Willie Johnson. Maar: alleen zijn stem, niet zijn verhaal. Het is een van de vele details in Voyagers van Marjolijn van Heemstra, een voorstelling over overspel in de ruimte, blinde vlekken, ons onvermogen buiten onszelf te kijken én het verlangen de taal van de heptapods uit de sciencefictionfilm Arrival te beheersen.

Om met die film te beginnen: daarin landen op meerdere plekken enorme ruimteschepen, maar de taal waarmee de buitenaardse levensvorm communiceert, lijkt in niets op de onze. Chronologie ontbreekt, heden, verleden en toekomst zijn één. Vragen als ‘wie zijn wij’ en ‘waarom zijn wij hier’ zijn irrelevant, want alles gebeurt op hetzelfde moment.

Vragen die juist aan de basis staan van de antwoorden op de gouden platen die ruimtesondes Voyager 1 en 2 in 1977 met meer dan vijftien kilometer per seconde lanceerden. Deze sondes vormen het startpunt van de voorstelling en het publiek krijgt daadwerkelijk een deel van de foto’s die de ruimte in gestuurd zijn te zien.

Maar hoe fascinerend de achtergronden van de ruimtesondes ook zijn, daar is het Van Heemstra niet om te doen. Zij gebruikt deze ruimtemissie met kosmische flessenpost in plaatvorm voor meer filosofische beschouwingen, die ook relevant zijn voor het hier en nu. Want misschien nog wel veelzeggender dan de grootste hits van de mensheid die op de ruimteplaat zijn verzameld, is wat er allemaal niet op te vinden is, zoals oorlog, geweld, armoede, racisme. Hoe gekleurd (of juist niet) is eigenlijk het verhaal dat de ruimte in is geschoten?

De vele blinde vlekken die elke generatie heeft, vergelijkt Van Heemstra behendig met het instellen van de achteruitkijkspiegel in een auto: als je dat goed doet, zie je jezelf niet meer. Later in de voorstelling stelt zij zichzelf voor als geen vrouw in geen laboratorium die over miljoenen jaren worstelt met de ontcijfering van de gouden plaat en uiteindelijk tot de conclusie komt dat de boodschap er een is van een wereld die al lang is vergaan.

Oorspronkelijk zouden leden van ensemble Pynarello Van Heemstra begeleiden met fragmenten van de klassieke werken die nu ergens buiten de heliosfeer reizen, maar tijdens de lockdown schreven de verschillende muzikanten nieuwe muziek, variërend van minimal tot jazz, met veel percussie en gitaaraccenten. De virtuositeit van de acht musici op het podium is ongekend, maar gaat zoals altijd bij Pynarello nergens ten koste van het samenspel en versterkt zo de meer poëtische teksten van Van Heemstra. Mét inventief hergebruik van kostuums van een eerdere voorstelling van Boogaerdt en VanderSchoot.

De eerste Voyager bereikt over pakweg 40.000 jaar de dichtstbijzijnde ster en elke boodschap is dan al hopeloos achterhaald – in ruimtetijd doen wij er absoluut niet toe. En geen politicus kan enig invloed uitoefenen op het feit dat het Europese en Afrikaanse continent zich naar elkaar toe bewegen. Maar wij zijn hier, op deze planeet, met al onze blinde vlekken voor het verleden en de toekomst. Deze nieuwe, door jonge mensen live gespeelde muziek, illustreert ook dat besef. De voorstelling is zo absoluut niet louter relativerend of nihilistisch, maar een pleidooi om die achteruitkijkspiegel beter in te stellen om zo ook beter vooruit te kunnen kijken.

Foto: Sanne Peper