Waar te beginnen? Rajae El Mouhandiz aarzelt. Zal ze het verhaal vertellen van de baby die met haar moeder, broers en zussen naar Nederland emigreerde? Het verhaal van de tiener die ervan droomt om artiest te worden? Of van de volwassen zangeres, die van Rachmaninov en jazz houdt en de wereld rondreist? In de twijfeling schuilt de complexiteit van Thuis, Ontheemd, een driedelige zoektocht naar identiteit, ontheemding en thuis voelen. Identiteit is niet te vatten in één verhaal, betoogt El Mouhandiz, maar is de som van velen.

In deze editie vertolkt El Mouhandiz de twee vrouwen die haar hebben gevormd: haar moeder Habiba, die haar vijf kinderen alleen heeft opgevoed, en haar ‘adoptieoma’ Mia, die haar liet kennismaken met de Nederlandse taal en cultuur. We leren over Habiba’s verleden, hoe ze op jonge leeftijd voor haar broers en zussen zorgde, trouwde met een man die in Nederland werkte, en met haar kinderen naar Amsterdam Osdorp verhuisde. Daar deed ze wat in haar thuisland Marokko ondenkbaar was: ze scheidde en werd een paria in haar eigen familie.

Oma Mia wou meer doen dan doneren voor Unicef, en bood zich aan als taalvrijwilliger. In haar huis maakte El Mouhandiz niet alleen kennis met de Nederlandse taal, maar ook met de muziek van Rachmaninov. Ze meldde zich aan voor ballet en begon te dromen van een leven als zangeres. Op een projectiescherm achter haar ontvouwt een associatieve stroom met grijze Hollandse gebouwen en de roze ijsjes die ze samen met Mia at. Habiba is minder enthousiast. Leuk voor kinderen, maar een volwassen vrouw wordt geen artiest, vertelt ze haar dochter als ze 14 wordt. De lessen van Mia kwamen tot een abrupt einde toen de broers van El Mouhandiz haar bezochten en bedreigden.

De vrouwen waar El Mouhandiz over vertelt zijn gelaagd en niet te beschrijven in eenzijdige narratieven. Habiba houdt streng vast aan traditionele opvattingen over wat vrouwen wel en niet horen te doen, maar heeft ook op eigen kracht vijf kinderen grootgebracht in een vreemd land. Mia lijkt aanvankelijk een toonbeeld van een progressieve vrouw, maar is ook dienstbaar aan haar man. El Mouhandiz staat zelf op de schouders van beide vrouwen. Ze heeft beide culturen in zich, en past niet in de labels die ze in het dagelijks leven en het publieke debat krijgt opgedrongen.

Zo wordt Thuis, Ontheemd #2 een intelligente deconstructie van de autobiografische solovoorstelling, waar identiteit vaak wel wordt verpakt in één alomvattende vertelling. Een genre dat bovendien vaak wordt gedaan door mannen, die opgroeien in een wereld met talloze verhalen en rolmodellen. Het onderliggende probleem, vertelt El Mouhandiz, is dat er nog steeds weinig verhalen en iconen zijn waar vrouwen zich aan kunnen spiegelen. Geschiedenis is geschreven door mannen, Hollywoodfilms worden geregisseerd door mannen, en ook in onze eigen Top 2000 komen maar weinig vrouwen voor. Zij en de vrouwen waar ze over spreekt verdienen nieuwe, gelaagde verhalen.

Daarom gaat El Mouhandiz verder dan het aankaarten van een ongelijke representatie. Ze gebruikt het theater niet alleen om te deconstrueren, maar ook om op te bouwen en een alternatief te verbeelden. Op de projectieschermen zien we een collage van vrouwelijke rolmodellen ontstaan. Een matriarchale geschiedenis met Habiba en Mia, maar ook met Khadija bint Choewailid, de eerste vrouw die zich bekeerde tot de islam en de jongere Mohammed ten huwelijk vroeg. We zien Rose McGowan, die het seksueel misbruik van Harvey Weinstein aankaartte, Nadiya Hussain, winnares van The Great British Bake Off en Hissa Hilal, de Saudi-Arabische dichteres die religieus extremisme bekritiseerde in een nationale talentenjacht. Samen zijn zij de vele verhalen waar Rajae El Mouhandiz inspiratie uit haalt en op voortbouwt.

Foto: Jean van Lingen