Zweet. Ik zweer het, ik begin te zweten van de pure verbale kanonnade die Christopher Brett Bailey de eerste paar minuten van zijn Engelstalige performance This Is How We Die op ons afvuurt. De taal, vol betekenissen, beschrijvingen en beloftes die te snel gaan om allemaal te kunnen volgen, pint me vast in de stoel. Nergens is een uitweg. Er is direct alleen nog maar dat mannetje met zijn verbazingwekkend hoge kuif en zijn crossmotormond daar achter zijn tafel, JENG, JENG, als modder vliegt de taal door de zaal. Als spetters, als kluiten aarde. Recht in je gezicht.
De performer zit aan een tafel en leest. Hij draagt voor. Er is geen handeling. De taal is langere tijd de drager van de performance en valt in een aantal elementen uiteen. Er is het verhaal, een surrealistisch relaas van een relatie, of misschien een ‘het-is-ingewikkeld’-Facebookstatus, met absurde personages en plotwendingen. Het zit vol onverwachte beelden als ‘she had a mouse where her mouth should be’. Dan is er de woordkeus, rijk en eclectisch, van het ene register in het andere, maar altijd uitgesproken met een pure liefde voor het woord. Of het nou een slim gevonden, welsprekende sequentie is of een herhaald, plagend uitgesproken enkel woord als ‘jissum’. Hij prikkelt.
En ten slotte zijn er de ritmes. Echt, als je het op- en terugschakelen van deze voordracht hebt gehoord, wil je nooit meer terug naar de monotone dreun van wat bij DWDD vaak moet doorgaan voor ‘een gedicht voordragen’. Een belangrijke factor daarin is het fenomeen aspiratie. Niet alleen betekent het ‘verlangen, ambitie, ideaal’, al heeft de taal hier genoeg van deze drie in zich. Aspiratie is ook het extra pufje lucht dat in het Engels meekomt met de stemloze medeklinkers. Eh, huh? Bijvoorbeeld, de klank ‘p’, die wordt in het Engels altijd uitgesproken als een ‘p-hhh’. In de taalkunde heet het een ‘plosive’. Hou je mond dicht bij een microfoon en je hebt tijdens het spreken meteen een special effect tot je beschikking, en dat geeft de monoloog hier, wanneer het nodig is, de kracht van een knetterende crossmotor. ‘An army of pram pushing proud parents pushing sacks of undead meat towards forever’ –bijvoorbeeld. En let daarbij ook nog even op het vallende klankbeeld van die laatste twee woorden, oeps, daar glipt de hele zak vlees en botten op het asfalt ook nog.
Bailey zet zijn stijlmiddelen slim in, schakelt op tijd terug en is gedurende delen van de monoloog aimabel, losjes en grappig genoeg om het dan weer oplaaiende spervuur echt gevaarlijk te laten zijn. Zijn tekst is scherp geobserveerd en inventief geschreven, hij is als performer scherp in zijn dictie en met zijn volle concentratie scherp aanwezig. This Is How We Die is een groot episch gedicht.
En al die talige elementen samen vormen het vehikel voor een kijk op de wereld waarin wij ons staande houden. Plot, woordkeus, ritme: alles werkt mee om heel acuut dat gevoel in het publiek op te roepen dat, wanneer je er bij stil zou kunnen staan, de steeds snellere wereld ook in een mens oproept. Als dit de inhoud, de verschijningsvorm en het ritme van het leven is, dan staat dus iedereen voortdurend in de overlevingsmodus. Dan is de status ‘het-is-ingewikkeld’ niet iets dat nog verdere aspiraties kan hebben. Dat wordt nooit een gesetteld ‘heeft-een-relatie-met’ en ook nooit meer een afgebakend ‘single’. We zijn altijd onderweg naar iets en komen nooit meer aan. ‘We cannot picture the future because we cannot imagine living through, surviving, the present’, zegt Bailey tegen het eind, middenin weer zo’n niet na te vertellen scène waarin hij moet optreden terwijl zijn vriendin met haar vingers lappen vleeswaar haar mond in schuift. Vlak daarna verklaart hij de taal dood.
Het licht dat al die tijd op zijn tafel scheen is zwakker en zwakker geworden, hij zit ‘cocooned in a hum of pedal tones and distant drones’. De Apocalyps hangt in de lucht. Drie van de vier ruiters hebben zich onzichtbaar opgesteld. Bailey verlaat zijn post en verdwijnt door de achter hem opgegloeide muur van licht om zich bij hen te voegen. En dan volgt: een grote golf van noise, als de uitgesponnen seconden van een auto-ongeluk in slow motion. Verblind door de koplampen zet mijn luisterende lichaam zich schrap, maar het is weerloos tegen wat er komt. Weer breekt het zweet me uit. Weer kan ik geen kant op. Het zijn grove middelen die hier worden ingezet maar ik zei het al: This Is How We Die is een groot episch gedicht. Is het dan over the top? Volgens mij heeft Christopher Brett Bailey precies die nerveuze, aanzwellende energie aangeboord die in onze tijd heel het handelen van de mensheid stuurt, voortdurend geprikkeld, steeds op het punt te ontbranden. Dat het er hier uitkomt als haast pijnlijk veel en groots vind ik eerder treffend. Dat hij het in taal zonder handeling en noise zonder beeld doet, maakt het spannend.
Pijnstilte. Als je je hand onder een te hete kraan steekt, hem terugtrekt en dan de pijn pas na een paar tellen plotseling fel voelt opkomen. Zo is het wanneer de laatste klanken hebben geklonken.
Foto: Jemima Yong
