De voorstelling door het Russische gezelschap Theatre of Nations uit Moskou is een mooie gelegenheid kennis te maken met een theatervorm waarover in Nederland altijd veel wordt gesproken, maar die je zelden krijgt te zien. Russisch theater: dat is, zoals deze voorstelling bewijst, beeldrijk en droefgeestig, op een bepaalde manier eindeloos en vol herhalingen. Circo ambulante is de fantasierijke naam voor een vertelling over kwade krachten, waartegen de personages in bedeesde opstand komen.

Regisseur Andrej Moguchiy en tekstschrijver Maxim Isaev tonen in een milde politieke satire, met slechts speldenprikken naar het huidige Rusland, een maatschappij die wordt geregeerd door een macht die mensen terneerdrukt. De bron van hun voorstelling ligt in de verhalen van de schrijver, cineast en toneelspeler Vasily Shukshin, die in 1974 plotseling op een boot op de Wolga overleed terwijl hij aan het filmen was. Shukshin werd slechts 45 jaar.

De nogal armoedige, hardwerkende personages vinden verlossing én geluk in het circus. Maar eerst toont de regie ons een grauwe entourage van leegstaande hoogovens, die uiteindelijk transformeren tot industriële vleesverwerking met een speciaal accent. Vrouwen verpakken er de ballen van stieren alsof het kostbaarheden zijn. Ze strelen erover, binden de geschenkdozen dicht met strikken. Op het fictieve eiland heerst corruptie. Een lilliputter houdt zijn regime krachtig in stand met fluitjes en zelfs lijfstraf.

Het is een absurde omgeving, beklemmend ook. De vele acteurs vertolken allemaal een duidelijk afgebakend personage. De vrouwen zijn sloven, de mannen drinken. Een sleutelverhaal vormt de liefdesverhouding tussen Maria en Anton gespeeld door Liya Akhedzhakova en Albert Filozov, twee vooraanstaande acteurs. Deze Anton gelooft nog in de eeuwenoude idealen van Don Quichot, de dwaze strijder tegen windmolens en een ongelukkig verliefde man die vergeefs zijn ideale vrouw Dulcinea najaagt.

In een prachtige scène, die ‘De ontluisterde Dulcinea’ heet, krijgen we een beeld van deze vrouw. Maar in een fraaie omkering wordt zijzelf Don Quichot en de dwerg dienaar Sancho Panza. Het is de liefde die uiteindelijk overwint. Vlak daarvoor ondergaat Maria een gruwelijke beproeving: ze komt in het lijkenhuis terecht waar magiërs de doden tot leven wekken. Deze scène is voor mij het hoogtepunt van de avond: de waanzin van de man die lijken opensnijdt en van twee helften een maakt krijgt schitterend gestalte. Je voelt de kilte van het mortuarium en de beklemming van een vrouw die, achtervolgd door waanbeelden, doolt tussen dood en leven. Uiteindelijk komt na de tijd van corruptie het circus uit de titel weer tot leven en worden de spelers reizende saltimbanken. Een koffer vormt een cruciaal bezit. Zonder koffer geen kostuum, en geen clowns.

Vanzelfsprekend is de opvoering van Circo ambulante iets bijzonders en behoort het tot de verworvenheid van het Holland Festival buitenlands cultuurgoed te brengen. Maar de uitvoering kende lange lijnen en het plot waaierde soms teveel kanten op. Voor mij waren de scènes gewijd aan de troost van het circus de mooiste. Daaruit blijkt dat theater met fantasie en geloof in het fictieve het altijd weer wint van corruptie en de grauwe werkelijkheid van alledag. Na afloop brachten toeschouwers uit de zaal bloemen aan de spelers, ze liepen pardoes en zonder enige terughoudendheid het podium op. Een mooie Russische gewoonte die aan het applaus een verrassend tintje gaf.

Foto: Kirill Iosipenko