In foto’s en filmfragmenten, in zwart-wit en kleur, flitst in negentig seconden negentig jaar voorbij. Een stroom inmiddels gedateerde beelden waarin een kleine eeuw dansgeschiedenis besloten ligt. Het is de aanloop naar een hernieuwde ontmoeting met het gezelschap dat door choreografe en danseres Martha Graham werd opgericht. Met het programma The Legend is Back! treedt de Martha Graham Company voor het eerst sinds ruim een decennium weer op in Nederland.

Naar het eerste bezoek met haar groep aan Nederland in 1954 werd destijds reikhalzend uitgekeken in nog het braakliggende terrein van de Hollandse danskunst. En het is memorabel dat Graham destijds niet alleen optrad, maar ook werd uitgenodigd op het Catshuis. De Graham Company keerde daarna regelmatig terug. Het programma dat nu in drie steden wordt gedanst, bevat een aantal bekende titels.

The Legend Is Back! is zeer de moeite waard. Na het eerste korte filmpje is Chronicle te zien, het artistieke antwoord dat Graham in New York in 1936 presenteerde nadat zij de uitnodiging van Hitler om de Olympische Spelen te openen, had afgeslagen. De drie delen van Chronicle werden in respectievelijk 1994, 1989 en 1994 gereconstrueerd en tonen de psychologische en fysieke weerbaarheid van vrouwen. Dreiging, rouw, verwoesting en verbanning zijn thema’s die in de solo en een groepsstuk worden verbeeld, om uiteindelijk met een oproep tot actie en verbondenheid af te sluiten.

Tijdens de solo Spectre – 1914 valt meteen de kracht van danseres PeiJu Chien-Pott op. Haar dramatisch geladen dans oogt tegelijkertijd soepel en krachtig. Ze beheerste iedere vezel van haar lichaam en voert ieder gebaar en iedere beweging in opperste concentratie uit. De stof van haar zwarte gewaad reikt tot de vloer, later komt daaronder de helrode binnenkant vandaan. Deze wordt gedrapeerd als sluier, de danseres werpt zich er languit op neer, en na een blik vol ongeloof kleurt haar hals rood aan het einde. Het is een sterk openingsstatement van The Legend Is Back!.

Leslie Andrea Williams is de tweede powervrouw die zelfs met haar ogen op de vloer gericht, of juist naar de hemel, de blik van de toeschouwer moeiteloos bedwingt. Williams komt uit de coulissen met haar armen in hoekige poses, net zoals het ensemble zich later in verschillende varianten van een lijn, strak of slingerend, over het toneel zal bewegen.

Het vocabulaire van Graham heeft een helderheid en vraagt tegelijkertijd om een expressieve en strakke uitvoering. De lichamen van de vrouwen zijn soms als de tekeningen van silhouetten van krijgers. Om Chronicle te zien terwijl de positie van vrouwen nu weer zo’n belangrijk onderwerp is, maakt dat je met een frisse blik naar dit werk van tachtig jaar geleden kunt kijken. En dan zie je hoe goed het de tijd heeft doorstaan.

Op video wordt na de pauze Lamentations (1930) getoond. Lamentations heeft als thema ‘rouw’ en in deze bekende solo is Martha Graham vrijwel volledig ingevouwen in een cocon van rekbare stof. Het is de inspiratiebron voor drie korte stukken van choreografen Doug Varone, Aszure Barton en Larry Keigwin. Deze Lamentations Variations werden gemaakt voor de herdenking van 9/11 en gingen in 2007 in New York in première. Ondanks de beperkingen die de choreografen werden opgelegd –korte repetitietijd en weinig aankleding– zijn het volwaardige stukken geworden.

Een mannenkwartet wordt gevolgd door een vrouwenduet, maar het meest indruk maakt het groepsstuk van Keigwin. Om de impact die de aanslag op de Twin Towers had, verbeeld te zien door  jonge mensen met ingehouden en deels afgewende lichamen, brengt de ramp waardoor ons land ook even stil viel, opeens weer heel dichtbij. De brug van het verleden naar een gebeurtenis op het wereldtoneel die ons nog steeds op het netvlies staat, is een sterke keuze in het programma waarmee de politieke impact van het werk van Graham nog eens wordt benadrukt.

Ook de solo Ekstatis (1933) door Anne Souder, waarin haar lichaam in sculpturale posities de voor Graham belangrijke vindingen voor haar bewegingsprincipes toont, is intrigerend.

Met het slotstuk van de avond, de laatste door Graham gemaakt choreografie op haar vijfennegentigste jaar, eindigt de avond licht en vrolijk. Maple Leaf Rag werd in 1990 gemaakt en hierin neemt zij haar eigen werk op de korrel. We zien de gekunstelde houdingen van armen, de hoekige poses die al veelvuldig eerder op de avond te zien waren terug, maar Graham laat een lichtheid toe. Misschien een beetje gelikt, zo’n vrolijke afsluiter van een programma, maar het doet niets af aan de avond.

De uitvoering van The Legend is Back! is ongetwijfeld anders dan in de dagen van Martha Graham zelf. Vooral de solisten zijn zeer sterk in zowel hun techniek als dramatische expressie. De danstaal oog ook opmerkelijk fris, maar vooral nog steeds heel oorspronkelijk.

Foto: Brigid Pierce