Een paar jaar geleden opende Paul Schrader zijn film The Canyons met beelden van leegstaande bioscopen. In een interview gaf hij aan dat die beelden staan voor het sterven van de ervaring van het naar de film gaan. (meer…)
‘Alles wat er van me over is, is mijn woede.’ Zo beëindigt Tom diep in de nacht het verbale gevecht met zijn vroegere geliefde Eva. Die woede tekent beiden, maar Skylight (1995) van David Hare is meer dan een overspeldrama. Botsende levensvisies en generatieconflicten spelen eveneens een grote rol, zeker in de mooie bewerking van regisseur Jeroen De Man en vertaler Maaike van Rijn.
Dat de handeling verplaatst is naar Arnhem in het nu, inclusief een enkele minieme verwijzing naar corona, is niet zo relevant – in plaats van Arnhemse probleemwijken kun je in elke speelstad zo een vergelijkbare wijk noemen. Veel interessanter is dat waar in het oorspronkelijke stuk een jonge vrouw een affaire begint met haar veel oudere baas en zelfs bij zijn gezin intrekt en zich over de kinderen ontfermt, hier de oudere Eva een affaire begint met de twintigjarige Tom. Zes jaar na het abrupte einde van de relatie zien ze elkaar voor eerst opnieuw. In een ander licht.
In deze bewerking geen keiharde zakenman, maar een vrouw die uit het niets een beursgenoteerd horeca-imperium heeft opgebouwd. Onbegrijpelijk vindt zij het dat Tom zijn talenten verspilt door les te geven aan ‘kinderen op de bodem van de beerput’, terwijl hij gemakkelijk aan elke universiteit zou kunnen lesgeven. Tom op zijn beurt verwijt haar mensen als bezit te zien en verslaafd te zijn aan vooruitgang, altijd maar willen groeien.
Bovenal is Eva woedend omdat Tom haar zonder iets te zeggen meteen verliet op het moment dat haar man Willem achter de affaire kwam. Toms weerwoord dat hij haar dat wel duizendmaal gezegd heeft en dat hij gelooft dat de mooiste liefde er een is waarvan alleen de geliefden zelf weten, verwerpt zij naar de prullenbak. Ook zijn argument dat hij zich nooit schuldig heeft gevoeld ten opzichte van haar man, fileert zij genadeloos.
Die man is inmiddels overleden, en op zijn beurt heeft hij Eva de affaire nooit vergeven, wilde zelfs niet naar haar kijken op zijn sterfbed. Ook hun dochter Renée heeft voldoende redenen om boos te zijn. Ook zij kan niet begrijpen dat Tom van het ene op het andere moment verdween en haar overleverde aan haar bazige moeder en zieke vader. Maar waar de verschillen tussen Eva en Tom onoverbrugbaar blijven, suggereert de slotscène dat de jongere generatie wel in staat is tot vergeving.
In het felle geruzie blijkt Eva echter wel degelijk ook een zachte kant te hebben en is Tom allerminst louter idealistisch. Zijn plotselinge vertrek en keuze voor een minder ambitieus bestaan worden ook ingegeven door een onvermogen te vergeven en openlijk voor iets of iemand kiezen. Dat dit alles niet resulteert in een loodzwaar stuk, komt door de bij vlagen hilarische dialogen en woede-uitbarstingen van vooral Eva.
Skylight is bij uitstek een well made play met eenheid van tijd, plaats en handeling. Ook elk detail in het hyperrealistische decor van Catharina Scholten is functioneel, met als blikvanger het raam van de flat waar Tom woont, dat niet alleen het weer buiten toont, maar ook refereert naar het grote dakraam waaronder het leven van Eva’s man zich de laatste maanden afspeelde.
Het gevaar van een al te keurig gestroomlijnde voorstelling ligt dan op de loer, maar het is dankzij de geweldige cast dat Skylight moeiteloos ruim twee uur blijft boeien. Marie Louise Stheins schakelt in haar rol als Eva in een oogwenk van vilein poeslief naar oprecht gekwetst, van ontzettend kwaad naar bijtende spot. Chiem Vreeken is als Tom haar ideale tegenspeler, en de pas afgestudeerde Emma Buysse combineert in haar rol als Renée soepel speelse naïviteit met jeugdige verontwaardiging. Skylight wordt overigens gespeeld met een dubbele rolbezetting, met ook in de tweede cast bekende acteurs (Carly Wijs, Thomas Höppener en Amy Rombout), zodat als een van de acteurs ziek mocht worden, dat niet leidt tot het annuleren van een voorstelling. Deze tweede cast gaat komende zaterdag in première.
Gezien de recente onrust bij Toneelgroep Oostpool is het opmerkelijk dat Tom wel het leeftijdsverschil aanstipt (‘de ongelofelijke arrogantie van deze vrouw van middelbare leeftijd’), maar het #MeToo-aspect van dit stuk – er was immers sprake van een ongelijke machtsverhouding tussen Eva en Tom, daar doet het veranderen van de genders van de personages niets aan af – geen enkele aandacht krijgt in de voorstelling. Wellicht stond Hare die aanpassing in zijn vijfentwintig jaar oude toneeltekst niet toe, maar de bewerking had nog meer aan zeggingskracht gewonnen als bijvoorbeeld Renée Tom voor de voeten had geworpen dat hij niet alleen met haar moeder maar ook met zijn baas het bed deelde.
Foto: Sanne Peper
