Hoe kun je je verhouden tot je eigen familiegeschiedenis wanneer je gedwongen bent te moeten vluchten uit je eigen moederland en daar niet langer naar kan terugkeren? In het aangrijpende Three Songs to Re-member: A Tree, A Fruit, A Seed neemt de Libanese kunstenares Lina Issa het publiek mee in haar zoektocht naar troost in geërfde pijn. (meer…)
Hoe zijn aarde, voedsel en lichaam met elkaar verbonden en wat gebeurt er als de hechte band doorbroken wordt? In Restless laat de Syrische kunstenaar Giath Taha het brooddeeg spreken, dat al rijzende voortdurend van vorm verandert.
We zitten al op de grond, als Giath Taha en Mazen Al Ashkar hun beide plateaus laag over de grond naar het midden van de zaal schuiven. De voorstelling Restless is onderdeel van een viertal performances op de tweede avond van de laatste editie van Festival Dancing on the Edge, een platform dat als sinds 2006 het werk van kunstenaars uit het Midden-Oosten ondersteunt en toont.
Het plateau van Al Ashkar is bezaaid met snoeren, ze zijn onderdeel van een computergestuurde geluidsinstallatie. Op het plateau van Taha, eveneens Syrisch en van origine beeldend kunstenaar, liggen drie onbestemde hoopjes onder een doek. Spiekend op de briefjes in zijn hand (de voorstelling is nog maar net af), neemt hij het woord en vertelt hij ons over zijn oma, die als geen ander de broodbakkunst beheerste. Liefdevol beschrijft hij haar, een tengere, volhardende vrouw met wel vierendertig kleinkinderen, die met veel toewijding aan de natuur van graan deeg kon maken. Het verhaal legt voortdurend een sterke verbinding met het lichamelijke. Zo schetst Taha onder andere het beeld van de draaiende molensteen, die ze met haar schrille lijf voortduwt.
Vervolgens transformeert het verhaal en wordt het persoonlijke politiek in een relaas dat onthult hoe eeuwenoude rituelen van zaaien, oogsten, bereiden en delen onder druk komen te staan. Al Ashkars elektronische muziekcompositie onderschrijft de landbouwrituelen met bescheiden, ritmische beats, daar doorheen mengt hij authentieke opnames van oogstliederen. Wiegend op onze kussens deinen we mee, terwijl Taha zijn verhaal onderbreekt en zich richt op het kneden van het deeg, dat in drie hopen voor hem ligt.
Door de specifieke focus in de storytelling is de relatie met het lichaam snel gelegd. Vouwen en slaan. Al is het kneden een respectvolle handeling die ten goede komt aan het rijsproces van het deeg, Taha’s vertraagde handelingen in het opentrekken van het deeg en het versterkte geluid van de klap op het ijzeren plateau onderschrijven een ander gevoel. En zo weet de voorstelling naadloos een link te leggen met bruutheid van oorlog en bezetting. In de Levant! Precies, daar waar het platbrood zijn oorsprong heeft.
Het sobere relaas is zorgvuldig in elkaar gestoken en verwerkt citaten van koks en filosofen met historische en archeologische feiten over het van oudsher zeer ontwikkelde gebied. Land innemen is leven innemen. Ondanks de trieste, koloniale geschiedenis van dit gebied dat nog steeds onder hoogspanning staat (zacht uitgedrukt), wordt Restless – een verwijzing naar het deeg dat altijd in beweging is – nergens echt somber. Met een klein stukje zuurdesemdeeg, een starter, kun je immers weer nieuw brood maken ook als je geen graan meer kunt zaaien en oogsten. Hoewel dat zo is, is precies dat gegeven ook zeer schrijnend, er is ook een woord voor: we noemen dat ‘overleven’.
Foto: Ellard Vasen