Hoe ga je om met een aanslag in je eigen stad? Die vraag is het uitgangspunt van het indrukwekkende en buitengewoon grappige Point of no return van Yael Ronen en de Müncher Kammerspiele. Een voorstelling die eigenlijk over de gevolgen van dating apps en interneterotiek zou gaan, maar alles veranderde toen op 22 juli 2016 de 18-jarige David S. negen mensen en zichzelf doodschoot in het Olympia winkelcentrum in München. Voordat ook nog maar iets bekend was, had iedereen een mening.

Een voor een beklimmen de vijf spelers het toneel – of liever – dalen ze als bergsporters met touwen aan elkaar vast gezekerd het steile speelvlak af. De spelers vinden letterlijk steun aan elkaar, houden elkaar vast, voorkomen dat een van hen wegglijdt in de massa. Achter hen een spiegelwand waarin het publiek gedurende de hele voorstelling zichzelf ziet.

De voorstelling begint met een vriendelijke waarschuwing van Niels Bormann: ‘Goedenavond, ik wil u graag aan iets onaangenaams herinneren: u zult sterven.’ Sterker, misschien zelfs wel deze avond, hier in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Wie zegt dat er geen schutters in het publiek zitten, voegt de Australische Damian Rebgetz even later toe. En die schieten natuurlijk als eerste richting het toneel, want dat zou een prachtig dramatisch effect opleveren, zeker met dit decor. Het bloed zou zo naar het publiek in de zaal stromen. En waarom is dat publiek er eigenlijk? ‘Ik vind het verdacht als mensen hun huizen verlaten. Voor wat? U kunt immers alles online bestellen.’

Stuk voor stuk vertellen de acteurs waar ze zich bevonden tijdens de aanslag. Daarbij spelen ze nadrukkelijk karikaturen van zichzelf. Angst en euforie wisselen elkaar af. Er is niet een schutter, maar een hele bende die heel München onveilig maakt. Hier zit IS achter. Eindelijk tellen we mee in de wereldgeschiedenis, nog voor Berlijn!

Vooral het hilarische relaas van Dejan Bućin, die op het moment van de aanslag in een Zeeman op zoek was naar goedkope sokken, illustreert hoe paniek, hysterie en narcisme onze reacties op heftige gebeurtenissen bepalen. Hij voelt zich meteen geroepen zijn 1966 Facebookvrienden op de hoogte brengen, maar schiet pas echt in de stress als zijn smartphone nog maar 4% voeding heeft. De zoektocht naar een oplader eindigt tragisch: ‘Op dit moment stierf mijn mobiel in mijn armen.’

Na de gitzwarte humor van het eerste half uur kantelt de voorstelling. Op het speelvlak worden beelden van een beveiligingscamera geprojecteerd. Een luide knal, we zien de paniek, kijken naar rennende en vallende mensen. Het beeld bevriest, en wordt vertraagd teruggedraaid terwijl de acteurs nauwgezet de projecties volgen. Als de handeling weer op gang komt, wordt de vermeende dader tegen het hoofd geschopt en bekogeld met stoelen.

Ronen liet zich voor deze scène inspireren door een andere gebeurtenis uit 2016 waarbij na een aanslag op een Israëlisch restaurant een ongewapende man uit Eritrea door omstanders werd gelyncht, terwijl hij onmogelijk de dader kon zijn. Hij liep zelfs op pantoffels. Pijnlijk duidelijk toont Point of no return hier de gevaarlijke kanten van massahysterie, meteen gevolgd door zelfspot en ironie wanneer Rebgetz klaagt dat hij in deze scène geen tekst heeft, Wiebke Puls weigert een tekst voor te dragen maar de hele zaal wel even laat zien hoe goed zij emoties kan acteren en heus overal bij betrokken is.

De voorstelling eindigt met een hallucinair toekomstvisioen van een tandarts en een verhandeling over hoe klein de kans is dat je door een terroristische aanslag om het leven komt. Een hartaanval, kanker, diabetes, muggen en zelfs honden vormen een vele malen grotere dreiging. En dat natuurlijk niet alle mannen terroristen zijn, maar 96% van alle aanslagen wel gepleegd wordt door mannen. Een einde met een al te duidelijke boodschap, zeker, maar zelfs die weten de acteurs weer op komische wijze en met veel zelfspot te brengen.

Point of no return is zo een persoonlijk, uiterst actueel, aangrijpend en – ondanks het onderwerp – zeer komisch statement over terrorisme en hysterie.

Foto: David Baltzer