Op de publiciteitsfoto zien we cabaretier Tim Fransen als een vrolijke Frans met hoge circusspreekstalmeesterhoed en omringd door glamourgirls met veren. Fransen moet erkennen dat zijn drie voorgaande filosofische programma’s de wereld geen klap beter hebben gemaakt.

Het is voor een maatschappijkritische cabaretier een bekende verzuchting, die al eens feilloos is verwoord door cabaretgroep Don Quishocking in het scherp cynisch lied Dankzij het cabaret. Dus daarom mikt de moedeloos-realistische Fransen maar vol op entertainment en wil hij het publiek onbekommerd laten lachen. Tsja, wie gelooft dat?

In zijn vorig jaar verschenen boek In onze tijd beschrijft Tim Fransen het Calamiteitperk, een periode van crises in een wankele wereld. Als het boek twee maanden na de inauguratie van Donald Trump zou zijn verschenen, zou er zeker nog een treurig hoofdstuk aan zijn vastgeplakt, maar de kern van het boek zou hetzelfde zijn gebleven: de burger kan het tij keren als het kompas maar in de juiste morele richting staat.

En om die burgers dat zetje in de juiste richting te geven zijn verantwoordelijke en rechtvaardige mensen op de plekken nodig die er toe doen. Ach, noem ze maar gewoon influencers, maar dan wel influencers met maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel, die niet puur op eigen gewin en roem uit zijn. Journalisten, schrijvers, ideologische ondernemers, docenten, politici die verder kijken dan de volgende verkiezing en ja, waarom niet, ook cabaretiers.

Deze mensen moeten een inspiratie zijn tot, zoals Fransen het in zijn boek noemt, democratisch burgerschap, waarbij de burger het soort werk omarmt ‘dat meer is dan alleen passief en parasitair geld verdienen, werk waarmee we een bijdrage leveren aan het collectieve welzijn en dat ons waardigheid verleent; een hoop die ons laat voelen dat het afdragen van belasting veel minder een last is dan een verworvenheid; een hoop die ons als burgers inspireert om op te staan tegen onrechtvaardigheid, ook als dat onrecht niet direct onszelf raakt; een hoop die ons laat inzien dat we pas veilig zijn als iedereen veilig is.’

En wat hebben we dan aan een loltrappende cabaretier? Ja, misschien om de ellende een paar uurtjes te vergeten, maar hij zal het mondiale onheil op die manier niet kunnen afwenden.

Zo’n loltrappende cabaretier is Tim Fransen natuurlijk niet, ook al verkleedt hij zich tien keer als clown en moppentapper en opent hij zijn voorstelling met een uitbundige ode aan entertainment op een van de melodieën uit de film Singing in the Rain. Die romantische naoorlogse film moest het publiek onbekommerd laten genieten en de ellende van gisteren van zich af laten schudden.

Maar een ware filosoof verraadt zijn DNA niet, dus moeten we even de façade van Fransen wegtrekken, en dat is niet moeilijk. Want het is vanaf het begin duidelijk dat de vrolijkheid, de goocheltrucs (die hij verrekte Tommy Cooper-goed uitvoert), het showbizzjasje en dito gilet een middel zijn en geen doel.

Fransen gaat te werk volgens de sandwich formule. Hij zorgt ervoor dat het publiek in een ontvankelijke stemming wordt gebracht met grappen en grollen. Fransen laat de zaal onbekommerd lachen. Geen probleem, want Fransen is een puike comedian, en hij blijkt ook nog een meer dan verdienstelijke drummer te zijn.

Maar uiteindelijk zal toch de dreun worden uitgedeeld, ingeleid door een geweldige drumsolo in het halfdonker met vurige lichtgevende drumstokken. De showbizz-outfit is dan al netjes aan een kleerhanger opgehangen. Die dreun komt in het verslag van zijn reis naar Auschwitz in Polen, een bijna moreel verplichte trip die iedereen zou moeten maken, omdat daar zo spijkerhard in je gezicht wordt geduwd waar de mens toe in staat is.

Tijdens de vijf uur durende rondleiding verandert de walging over wat daar te zien is in een gevoel van morele superioriteit van de bezoekers. Nee, zo zijn wij niet, zoiets zouden wij nooit doen. Maar Fransen beseft dat die houding volkomen onterecht is en hij houdt zichzelf ook niet uit de wind. Hij verwijst naar activisten die hun nek uitsteken met acties, die voor het publiek misschien irritant overkomen, maar die we misschien met meer begrip moeten benaderen, want die vermeende superioriteit van de geïrriteerde mens slaat nergens op.

Ook haalt Fransen meteen even het begrip vrije wil onderuit, want politici, marketeers en de big tech miljardairs kunnen zonder enige scrupules de gevoelens van de mens manipuleren. Eind jaren negentig van de vorige eeuw zong cabaretier Rick Lorenzo Dros een liedje over een ongemakkelijk wc-bezoek. Toen hij na gedane zaken omkeek, zag hij dat hij een hakenkruis had gepoept en moest hij tot zijn schrik concluderen: ‘Ik wist niet dat ik het in me had.’

In een opgewekt, maar oh zo venijnig slotlied pepert Fransen het publiek een vergelijkbare boodschap in. De laatste punch wordt verpakt in een vrolijke meezinger. De showbizz-outfit is weer aangetrokken en de sandwich is dan compleet. Ook al weiger je om mee te zingen, je vreest, nee, je weet dat Fransen gelijk heeft. Of deze voorstelling dan uiteindelijk de wereld wel beter zal maken is de vraag, maar het is in ieder geval een fenomenale poging, waar ook onbekommerd om kan worden gelachen.

Foto’s: Sjoerd Derine