Hoe geef je woorden aan een traumatisch verleden? Hoe vertel je een verhaal dat een ander zich niet kan voorstellen, maar door jou opnieuw beleefd moet worden? En wat voor zeggingskracht heeft theater dan? Naomi Namutebi heeft haar verhaal al vaak moeten vertellen tegen psychologen, politieagenten en advocaten die ieder hun eigen perspectief op haar projecteren. My Name Before Naomi laat zien hoe moeilijk het is om echt gehoord te worden.

De cliënt vertoont vermijdend gedrag, zo luidt haar diagnose. Namutebi protesteert: ze heeft immers precies gedaan wat er van haar gevraagd werd. De kloof tussen haar en de instanties die haar ondervragen ligt al in taal verborgen. Zij maakt ogenschijnlijke details veelzeggend: de stilte in de Nederlandse straten, de roze suikerspin-kleding die ze aanheeft tijdens haar gesprekken, de onpersoonlijke typgeluiden van de dame aan wie ze haar eerste liefde beschrijft. De medewerker van de Immigratie- en Naturalisatiedienst is alleen geïnteresseerd in kernachtige zinnen. Voor haar volledige verhaal is geen interesse.

Dat volledige verhaal vertelt ze nu zelf, in de zaal van Frascati. Jongerentheater DEGASTEN werkte samen met Frascati en Arq Psychotrauma Expert Group om My Name Before Naomi te maken. Naomi is de naam die de Oegandese Hindu Namutebi heeft aangenomen na een verleden van fysiek en mentaal misbruik. Toen haar liefde voor een andere vrouw openbaar werd, moest ze noodgedwongen haar land verlaten. Eenmaal in Nederland belandde de nog maar 19-jarige Namutebi in een web van instellingen waar ze haar status als LHBT-er en het gevaar dat ze in Oeganda loopt moest bewijzen. Maar hoe bewijs je zoiets? Hoe bewijs je dat de stoel die je in je hoofd hebt wel echt een stoel is, vraagt ze ons. Zonder concreet bewijs is ze overgeleverd aan een beoordeling van geloofwaardigheid.

Het theater biedt uitkomst: hier is meer ruimte om oordelen uit te stellen en te luisteren. Namutebi nodigt ons uit om van de tribune naar het podium te komen. We bevinden ons in een steriel-ambtelijke setting: plastic stoelen, een tafel met een paar microfoons, een waterkoeler. Actrice Nazanin Taheri leest de psychologische en gerechtelijke rapporten voor die over haar geschreven zijn. Haar identiteit wordt gereduceerd tot die van een cliënt die aan ambtelijke criteria moet voldoen.

Op muziek van Nina Simone geeft danseres Sonia een fysieke uitdrukking aan de gevoelens die Namutebi niet kan uitspreken. Zelf blijft Namutebi krachtig en beheerst. Licht ironisch zingt ze Destiny’s Childs Bootylicious (‘Can You Handle This?’) en vraagt of wij dit verhaal aankunnen. Ze vertelt over de knappe dame van de IND, die haar verhaal met lange nagels op de computer typt. Dan gaat ze terug naar haar verleden in Oeganda. Even moet ze stoppen, omdat de herinneringen te pijnlijk zijn. Een droom over een slang blijkt een theatrale metafoor voor een nachtmerrie die te ingrijpend is om te delen. Hier schiet theater tekort: het is altijd een middel geweest om trauma’s verteerbaar te maken, maar de werkelijkheid is vaak weerbarstiger en gruwelijker. We willen gereinigd worden door een catharsis, maar voor dit verhaal zou een mooie afwikkeling een leugen zijn.

Zo wordt My Name Before Naomi een verkenning van de kracht van theater om een trauma te bespreken. De verbeelding kan geen recht doen aan de werkelijke omvang en impact van een trauma, maar het theater is wel een plaats waar Naomi Namutebi op haar eigen voorwaarden haar geschiedenis kan delen. En gehoord wordt.

Foto: Jean van Lingen