Een man wankelt over straat, stomdronken. Hij valt en staat met moeite weer op, struikelend over zijn eigen benen. De straten zijn grauw in het Rusland dat Fjodor Dostojevski beschrijft in zijn roman Misdaad en straf (1866). Dat is in de bewerking van Ko van den Bosch voor het Noord Nederlands Toneel niet anders.

Ook in de voorstelling, geregisseerd door Ola Mafaalani, leeft hoofdpersoon Raskolnikov (Joris Smit) in een stad die vergeven is van alcoholisten en hoeren. De armoede vreet zich een weg naar binnen in ieders huis. De woekeraarster lijkt de enige die profiteert, als weer iemand aanbelt om iets dierbaars aan haar te slijten. Alles voor een paar broodkruimels op de plank. Raskolnikov kan het niet aanzien. Hij dringt met een smoes haar kantoor binnen en vermoordt haar. Niet eens voor de buit, eerder als daad van verzet tegen al het onrecht. Zijn plan lijkt geslaagd, maar dan treft de zus van het slachtoffer hem aan met de bebloede bijl nog in zijn handen. In paniek doodt hij ook haar, en nog voor zijn thuiskomst begint zijn geweten aan hem te knagen.

Je moet het maar aandurven, een klassieker als Misdaad en straf op het toneel brengen. Een honderden pagina’s tellend boek, een getroebleerd hoofdpersonage. Een moeilijke opgave daar een boeiende theatervoorstelling van te maken. Zou je denken. Toch krijgen Van den Bosch en Mafaalani het voor elkaar. Hun toneelbewerking van Misdaad en straf kent een perfect uitgewerkte verhaallijn. Niet te uitvoerig, maar zeker ook niet oppervlakkig. Het is een risico om het slot aan te passen, zoals Mafaalani heeft gedaan: Raskolnikov komt niet tot bezinning door het geloof, maar door de liefde. Maar het werkt.

Ook: genoeg visueel spektakel. Maar boven alles een diepe buiging voor Smit. Hij schakelt moeiteloos van heftig spel, Raskolnikovs wanhoop en gewetenswroeging naar een luchtiger moment als adempauze voor het publiek of naar intieme scènes, zoals het moment waarop hij zijn geliefde wil overtuigen te stoppen met haar werk als prostituee. Smit schittert twee uur lang non-stop.

Misdaad en straf mag er zo bij, op het lijstje van succesvolle samenwerkingen van Van den Bosch en Mafaalani, boven Hamlet, Medea, of La divina commedia. Enige kanttekening: mag die danser die in elke voorstelling weer opduikt en zich – half onzichtbaar, half aanwezig – tussen de personages door beweegt (vaak een herinnering aan een overledene) na deze voorstelling achterblijven in een Russisch steegje?

(foto: Reyer Boxem)