Halverwege de voorstelling Lomp vraag cabaretier annex barkeeper Arjan Kleton aan de toeschouwers: ‘Wie er woke is’? Niemand steekt een hand op. We zijn in Theater De Lieve Vrouw in Amersfoort, de thuisbasis van Kleton. De titel Lomp heeft hij welbewust gekozen: dan weet het publiek waar het aan toe is. Dit is geen cabaret voor fijn besnaarden, zeker niet voor wie woke is of dat meent te zijn.
In een van de theaters in de Bible Belt kreeg Kleton eens problemen, hij werd door twee toeschouwers aangeklaagd wegens kwetsen. Er schijnt zelf een meldpunt culturele aangelegenheden in die contreien te bestaan, Vizier genoemd. Kleton: ‘Je kunt het beter Gestapo noemen.’ Harde grap. Maar meteen wel de juiste toon.
Kleton benadrukt dat zijn voorstelling gaat over ‘veranderende tijden’. Kleton verwierf met zijn debuut Met de fles grootgebracht bekendheid als de cabaretier die ook bartender is, en die in beide functies mensen een fijne, maar vooral ‘positieve’ avond wil bezorgen. Hij werd gehonoreerd met de Publieksprijs Talent Award op het Comedy Festival Rotterdam (2015).
Het positieve moeten we als sleutel zien tot Lomp, want er worden best grappen gemaakt die als kwetsend ervaren kunnen worden, zie de toeschouwers in Ede, Wageningen of Nunspeet. De programmeur van een van die theaters, ene Monique, liet hem per mail weten dat de mensen zich in het cultuurhuis niet veilig voelden, en hij is er niet langer welkom. Zijn grap betrof Noach die een keuze maakte welke dieren wel en niet op de ark mee mochten. Meer geef ik niet prijs. Wel verbaasde het Kleton dat de progammeur niet achter hem stond, als artistieke maker.
Het antwoord dat Kleton op deze mail formuleert, loopt als een rode draad door de voorstelling. Uiteindelijk, aan het slot, weet hij het: hij verdedigt op overtuigende manier de functie van zijn vak. In cabaret maak je, met behulp van grappen, bespreekbaar wat vaak niet bespreekbaar is, je moet in principe alles kunnen zeggen en daarmee het publiek een spiegel voorhouden.
In de veranderde tijd waarin we nu leven is er volgens hem van alles om hekelende, satirische of wie weet kwetsende grappen te maken, zoals over roken, seks hebben met je oma die dood is of altijddurende liefde wel bestaat (nee dus), 06-nummers die vroeger sekslijnen waren of de idiotie van een genderrevealparty waarbij aanstaande ouders het geslacht van hun kind onthullen. De party waarbij Kleton eens aanwezig was, zou met een ballon gaan. Maar die vloog de lucht in. Dat ontlokt Kleton een cynische grap. Er werd wel gelachen, en daar ging de cabaretier vervolgens mee aan de haal: ‘Goed zo Amersfoort, jullie lachen hier zelfs om.’
Zijn aanval op de publieke omroep is fel, alsof hij een rekening heeft te vereffenen. Hij verwijt de omroep zogenaamd inclusief te zijn, terwijl het in werkelijkheid een exclusief clubje is waar een enkele witte man werkt en ‘vooral blonde meisjes uit Blaricum die hun cappuccino met havermelk drinken, allemaal Anne-Fleur heten en aan compensatiegedrag lijden’.
In de veranderende tijden van nu speelt vroeger een grote rol, niet dat vroeger beter is, daar wil Kleton zich voor hoeden, maar die veranderingen vindt hij wel opmerkelijk. Scholieren van nu weten niet meer wat regenpakken zijn of wat het betekent tegen de wind in te fietsen, ze gamen de hele dag en zijn verslaafd aan hun schermen. Nog net niet zegt Kleton ‘de jeugd van tegenwoordig’, dat was een gevleugeld gezegde van vroeger. Wel maakt hij er een hilarische act van dat het roken vroeger werd gestimuleerd door de regering wegens accijns én de tabaksfabrikanten. Op de kleuterschool ging je asbakjes kleien voor Moederdag en vond je met Sinterklaas in je schoen een doosje met sigarettenpeukjes.
Kleton is nog steeds barkeeper in cocktailbar Jackson, in Amersfoort. Hij was er getuige van openingszinnen waarmee mannen vrouwen proberen te versieren. Hij heeft er een lijst van opgesteld en die zijn inderdaad hemeltergend, zoals: ‘Zullen we brandweertje spelen, dan ga jij gillen en ik spuiten.’ Dit is nog maar één uit de bloemlezing van honderdvijftig die hij noteerde.
Niet elke grap van Kleton is even scherp, soms lijkt het of je aanschuift aan de cafétafel waar de stamgast een tirade houdt tegen de tijdgeest van nu, gelardeerd met verzuchtingen als ‘het is te bizar voor woorden’ of ‘als je er goed over nadenkt is het bizar’. Hij maakt een onderscheid tussen lelijke en mooie vrouwen; de eerste groep moet altijd haar eigen drankje bestellen. Hier is de comedian meer een provocateur die soms welbewust een ‘foute’ grap maakt om de zaal bij de les te houden.
Snel wisselt hij van perspectief en houdt een mooi en boeiend referaat (geen grappenmakerij) over hoe woke-zijn in Nederland verschilt van het buitenland. Hier geldt het volgens hem vooral als een statement van iemands seksuele geaardheid, over binair en non-binair, over de hele rits lhbtqia+. Kleton: ‘Je bent man of vrouw. Punt.’ Hij zou zich aan de gemeentelijke balie liefst willen identificeren als een dwerg met een lengte van 1,35 m. Nee, zou de ambtenaar achter de balie dan zeggen, dat kan niet, dat is niet reëel.
Op bewonderenswaardige wijze balanceert Kleton op de grens van woke en niet-woke. In de regie van collega stand-upcomedian Arie Koomen houdt hij het spannend, hoewel soms ook wel ongemakkelijk. Maar dat is juist weer zijn uitgangspunt, zoals hij terugmailt aan programmeur Monique: ‘Tegenwoordig mag je steeds minder zeggen, dat is toch bizar.’
Foto’s: Jaap Reedijk