Het is een epos, monumentaal en intiem tegelijk. Het duurt vijf uur, maar het vertelt geen heldenleven. Het gaat over Kristin Worrall, een doodgewone Amerikaanse vrouw. Haar uiterst herkenbare besognes maken al dat de toeschouwers zich één voelen met haar. Worrall speelt zelf mee. Dat versterkt de identificatie aanzienlijk. Tijdens de première was zij zelfs tweevoudig aanwezig: op het doek en in de zaal.

Het was slechts een van de unieke aspecten aan de wereldpremière van Life and Times – Episodes 7-8-9 van Nature Theater of Oklahoma, zondag tijdens het festival Steirischer Herbst in de Oostenrijkse stad Graz. De voorstelling is de finale van een theaterepos dat zes jaar geleden van start ging in het Kasino am Schwarzenbergerplatz, een filiaal van het Weense Burgtheater.

De voorlopige finale, hoopt Veronika Kaup-Hasler, de Intendantin van Steirischer Herbst, een van de eerste en trouwste artistieke bondgenoten van Pavel Liska en Kelly Copper, het echtpaar en makersduo achter het Nature Theater. ‘Over tien jaar zien we elkaar weer!’, lachte Kaup na afloop. Zij weet als geen ander dat het gedroomde tiende deel hoogstwaarschijnlijk nooit het licht zal zien.

Het Nature Theater waaraan een wereldwijd publiek verslingerd is geraakt, bestaat al een jaar niet meer. De eens zo hechte familie van spelers en makers achter het label, ontleend aan Franz Kafka’s onvoltooide roman Amerika, is uit elkaar gevallen. Enkele van hen hadden de groep al eerder verlaten. Allen zijn hun eigen weg gegaan. Liska en Copper werken inmiddels getweeën aan nieuwe projecten.

De epische, qua vorm en inhoud sterk verwante en uren durende voorstellingen die zij samen hebben gemaakt – met name No Dice (2007) en Life & Times (2009-2015) – bezorgden de groep wereldfaam en een regen aan prijzen en beurzen. Maar zij vergden ook het uiterste van alle betrokkenen. Artistiek, fysiek, financieel en privé, door het eindeloze rondreizen.

Door heel Europa, vandaar naar China, Japan, Singapore en Australië, en dan via de VS weer terug naar Europa. Als de groep aan de ene kant van de aardbol delen vijf en zes speelde, smeekten theaters en festivals op andere continenten, die nog niet aan de beurt waren geweest, om de delen één tot en met vier. ‘Vooral dat vonden we steeds moeilijker worden’, zei speler Robert Johanson in Graz. ‘Dat herhaalde terugkeren naar het begin.’

Tegenvallers voerden de druk verder op. Life and Times is geheel gebaseerd op tien in de loop van 2007 gevoerde en opgenomen telefoongesprekken met Worrall, die in totaal zestien uur duurden. Voor het vijfde gesprek stapten Liska en Copper over van een analoge op een digitale recorder. Pas later kwamen zij erachter dat hun eerste digitale opname slechts twintig minuten van het gesprek had vastgelegd.

Door dat gat in de tekst konden zij de cyclus niet voltooien zoals hen voor ogen had gestaan. De eerste vier delen waren live shows, die Worrall’s leven coverden tot ongeveer halverwege high school. Maar toen kwamen the lost years, zoals Liska en Copper de episodes vier en vijf grimlachend hadden gedoopt. Hoe moesten die vorm krijgen? Eerst maakten zij een animatiefilm, die uiteindelijk Episode 4.5 ging heten.

Nieuwkomers in het medium, maakten zij zich de technieken eigen, en vervaardigden vervolgens eigenhandig de duizenden tekeningen. De inspanning bleek te groot: Copper kreeg last van pijnlijke cystes op haar handen. Toch konden zij het tekenen niet meer laten. De twintig minuten not lost beschrijven Worrall’s eerste sexuele ervaringen. Pavol en Kelly verdiepten zich in de eeuwenlange traditie van de verbeelding van sex, zoals in de Kama Sutra en het Japanse shunga.

Weer oefenden zij zich in nieuwe techniek, dit keer die van het middeleeuwse handschrift. Het resultaat was een boek. Door het gecapitonneerde plastic kaft ziet het eruit als een Mormoonse motelbijbel. Binnenin de tekst van het gesprek met Worrall, inclusief de bekende uhhh’s en ummm’s en Oh my God’s, door Copper gecalligrafeerd in de Karolingische minuskel, een middeleeuwse letter die voor ons digitalen nog goed is te lezen. En per pagina een tekening, gemaakt door Liska.

Van hem en zijn vrouw. Thuis. Parend, in iedere denkbare houding. ‘Wij besloten de last van de representatie op onze eigen schouders te nemen,’ schrijft Kelly in een nawoord. Het boek was ‘a labor of love’, voegt zij daaraan toe. Twee jaar lang werkte het echtpaar voor niets. De eerdere afleveringen van Life & Times hadden het budget geheel opgeslokt. Het boek kon alleen worden geproduceerd dankzij ‘genereuze steun van festivals en theaters in Berlijn en Norwich’.

De bezoekers van Episode 5 (première mei 2013) kregen bij binnenkomst ieder een exemplaar uitgereikt, met een leeslampje. Zij werden geacht het te lezen onder begeleiding van oorverdovende orgelmuziek. Episode 6 werd een uitstapje. Een live show, wederom. Maar dit keer niet over Worrall’s leven. Een making of, waarin de leden van de Oklahoma-familie in de inmiddels vertrouwde stijl verslag deden van het wordingsproces van Life & Times.

En nu zijn dan de Episodes 7-8-9 te zien. Een laatste krachttoer. Drie speelfilms dit keer. De eerste bijna helemaal in zwart-wit, nostalgisch vormgegeven, met credits en Begleitmusik à la pre-1940 Hollywood. De tweede in kleur, geschoten in prachtig zomers avondlicht, in parken en verlaten bedrijfsterreinen in de buurt van New York, de thuisbasis van de groep. De derde is een gangsta rap, opgenomen in Graz. Die duurt maar zeventien minuten: toen waren budget en energie echt helemaal uitgeput.

Het maakt geen zier uit. Worrall struikelt van het ene naar het andere onbeduidende baantje, van de ene naar de andere vluchtige liefde. Ieder diepte- en hoogtepunt bedrukt en verrukt haar alsof het de eerste keer is. Ook de pieken en dalen in haar gemoedstoestand duren maar kort. Steeds begint ze weer opnieuw, vol goede moed. Steeds weer droomt ze dezelfde dromen, waarvan de toeschouwers allang weten dat die nooit in vervulling zullen gaan.

Maar dat maakt dit leven ook zo zeldzaam herkenbaar en invoelbaar. En de manier waarop Nature Theater het brengt – het potsierlijk-nadrukkelijke acteren, het luide zingen, de dwingende muziek, de straffe choreografie – máákt er een heldenepos van, verheft Kristin Worrall ver boven zichzelf. Als de personifiëring van ons aller onbeduidendheid. Het gevolg is een intimiteit waardoor ook de toeschouwers zich een familie gaan voelen.

De première was in de Schubertkino, een bioscoop in de romantische Altstadt van Graz. Alle spelers in de laatste drie delen waren bij de première aanwezig, op één na die echt niet kon. Voor de ingang had Steirischer Herbst een rode loper uitgerold. Maar die bleef verstoken van de sterren in smoking en spannende blote jurken. ‘Dat leek ons teveel van het goede’, zei een medewerker.

Inderdaad. Het was goed zo, met sekt en broodjes op de binnenplaats. Een vrolijk en tegelijk weemoedig feestje. We vierden een unieke theatergebeurtenis, maar namen ook afscheid van een unieke theaterfamilie. Waarschijnlijk voorgoed.

Foto: Nature Theater of Oklahoma