In 1959 maakt een groep vooraanstaande dansers zich los van het Nederlandse Ballet, dat destijds onder leiding stond van Sonia Gaskell. Enkele dansers uit die tijd, sommigen ontwikkelden zich tot vooraanstaande choreografen, waren Han Ebbelaar, Rudi van Dantzig, Gérard Lemaître, Alexandra Radius en Hans van Manen. Onder leiding van Benjamin Harkarvy en met Carel Birnie als zakelijk leider vormden zij het Nederlands Dans Theater (NDT). Onder leiding van onder andere Jiří Kylián boekte het gezelschap groot nationaal en internationaal succes. Van Manen zei in de vroege jaren zeventig over de noodzaak van NDT: ‘Het gaat om authentiek en creatief blijven.’

Het in Den Haag gevestigde dansgezelschap viert met een grootse, bijna epische balletvoorstelling Kunstkamer zijn zestig jarig jubileum. Vanaf het begin tot op heden roemen de dansers van het NDT de ‘energie’ van het zich aldoor verjongende, moderne gezelschap, met NDT 1 en voor de jeugdigen NDT 2.

Het begrip ‘kunstkamer’ komt uit zeventiende eeuw en duidt een verzameling kunstvoorwerpen, boeken, schelpen en wetenschappelijke objecten aan. Voor het NDT is het zestigjarig jubileum aanleiding een dansvoorstelling te maken waarin heden en verleden vertegenwoordigd zijn, als een levend archief. Dat is wonderlijk goed gelukt. Een ongekend aantal musici (van Het Balletorkest), een pianist, vele technici, het volledige tableau de la troupe van een kleine vijftig dansers, decor- en kostuumontwerpers maken van Kunstkamer een bijna sensationele beleving.

De vier choreografen zijn Paul Lightfoot (tevens artistiek leider), Sol León, Crystal Pite en Marco Goecke. Het decor, ontworpen door León en Lightfoot, bestaat uit drie reusachtige, klassieke geornamenteerde wanden met vele deuren. De wanden zijn beweegbaar en kunnen de dansvloer groot of juist intiem maken. De kostumering van de dansers is overwegend zwart. Elk van de choreografen drukt zijn of haar stempel op de dans, van lyrisch en poëtisch tot stripboekachtig, van energiek en modern tot meer klassiek. De muziek varieert van Britten tot Bartók, van Schubert tot Beethoven, van Pärt tot Gluck en Purcell. Dirigent Matthew Rowe en pianist Jan Schouten vormen de muzikale begeleiding.

Om met de laatste te beginnen: de piano van Schouten staat in ‘Vancouver Quartett’ alleen op het podium; hij speelt het andante uit een van Schuberts allermooiste pianosonates, D 960. De vier dansers in de choreografie van Crystal Pite verweven zich tot een prachtig, klassieke danstaal met vloeiende bewegingen, vaak laag bij de vloer gehouden, gevolgd door explosieve sprongen en beheerste ritmiek van het lichaam. Dit welbewust kleingehouden ballet wordt afgewisseld met dans voor alle dansers, bijvoorbeeld op muziek van Beethoven (‘Ouverture’ Fidelio en Negende Symfonie) en het Strijkkwartet nr. 4 van Bartók. In dans voor het ensemble weet het NDT schitterend samenspel te creëren, bijvoorbeeld door armen en handen een wave te laten beschrijven. Rauw en indringend is de balletversie van popzangeres Janis Joplins fameuze song ‘Ball and Chain’ in de choreografie van Marco Goecke. Dit is ballet met de vitale, rauwe energie waarmee het gezelschap destijds begon; nooit romantisch, wel perfect in een bewegingstaal die werkt met onuitputtelijke vormen.

Het is razend knap dat de verschillende balletten, achttien in totaal, tot een eenheid zijn gesmeed. Het is eigenlijk alsof je naar een avondvullend balletkunstwerk kijkt, waarin ook plek is voor humor naast indringende concentratie. Indrukwekkend is de gedanste weergave van de twee muziekstukken van Purcell, naar choreografie van Goecke en Lightfoot. ‘King Arthur’ en ‘Dido’s Lament’ met de onvergetelijke regel ‘When I’m laid in earth’ komen samen in een groots en tegelijk verstild ballet. De deuren uit het decor worden daarbij als verrassingselement gebruikt.

Het samenspel tussen dansers, decor en muziek is gedurende de hele uitvoering vlekkeloos, en alleen dat is al een groot compliment. Erg mooi is het moment tegen het slot dat alle dansers enkele stoelen op de bühne plaatsen en in een arrangement plaatsnemen. Daarna verschijnt tegen de achterwand de uitvergroting van de foto uit 1965 van tableau de groupe, genomen in de Koningstraat. Heden en verleden vallen perfect samen. Een mooier hommage aan de eigen geschiedenis had het Nederlands Dans Theater zich niet kunnen wensen.

Foto: Rahi Rezvani