Het is een meedogenloos stuk. Met een onaangename man in een hoofdrol. Die de normering van zijn tijd opzij schopt en zijn eigen instinct volgt. STAN, Olympique Dramatique en Matthias de Koning hebben er een harde en geestige voorstelling van gemaakt.

De altijd weer verbijsterend mooie Bourla is omgetoverd tot een vlakkevloerzaal met tot aan de kale muren van het toneelhuis een met doeken bekleed wijd zielenlandschap. Misschien wel dat van de gloeilampenfabrikant Friedrich Hofreiter uit Arthur Schnitzlers tragikomedie Het wijde land uit 1911. Hij loopt over mensen en dwars door minnaressen heen en straal langs zijn ontrouwe echtgenote Genia. Hij is een onaantastbaar, onverwoestbaar en bepaald onaangenaam mens.

Schnitzler moraliseert daar niet over. Hij stelt vast dat egoïstische types als Hofreiter akelig vaak voorkomen en nauwelijks voor normatieve rede vatbaar zijn. Freud, die in Wenen zo ongeveer bij Schnitzler om de hoek woonde maar hem uit bewondering meed, schreef hem op zijn zestigste een felicitatie, die ongeveer neerkomt op: waar ík jaren eindeloze zielknijperige analyses voor nodig heb, dat doet u met zestien personages in vijf bedrijven. Hulde!

De acteurs van STAN en Olympique Dramatique en Matthias de Koning hebben er een kaalgeslagen, snoeiharde en nuchtere vertelling van gemaakt, zonder actreutel-caprisiosoof toneelspelersfranje. Niet aan de sterren geeft men deze personages prijs, slechts aan hun gebreken – om Brecht te citeren. Een enkeling, zoals Hofreiter-vertolker Koen De Graeve, laat zich heel af en toe verleiden tot een toontje teveel of wat ijdel gezwaai met zijn zwierige manen, maar dat zijn kleine smetjes. Bovendien is er dan altijd bijrollenvertolker Damiaan De Schrijver, die de vertelling terug op de rails zet en het kijkersvolk bij de les houdt (‘Iets verstaanbaarder voor het derde balkon? Daar gaat u wel wat naturel bij verliezen, hoor! Ik waarschuw maar even!’).

Er vallen enkele puike vrouwenrollen te genieten, waaronder de zwoel-vileine en tegen het eind gecontroleerd wanhopige Sara De Roo als echtgenote. Dat slot, het duistere en zeer wrede vijfde bedrijf, is een hoogtepunt waar met operatiekamerprecisie naartoe wordt gescalpeerd. De kille Hofreiter vernietigt de jeugd om hem heen, omdat hij ze niet kan uitstaan. ‘Ik hou van niemand. Van niemand op de wereld. Wil ik ook niet’.

Apotheose van een grandioze toneelavond. Die we van de vaderlandse schouwburgdirecties overigens vooral níet mogen zien. Op naar Haarlem dus, Toneelschuur, volgende week. Of anders toch naar Vlaanderen afreizen. Het is de moeite waard.

Foto: Bart Grietens

[sterren toegekend door de redactie]