Hoe is het mogelijk dat dit verhaal zo lang onopgemerkt is gebleven? Een bankoverval in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog met een buit van 46,1 miljoen gulden, gepleegd met een minimale voorbereiding door een handjevol verzetsstrijders. Het moet de zwijgzaamheid van de Tukker zijn, gecombineerd met de diepe wonden die de nasleep van de overval heeft geslagen in Almelo en omgeving, dat het niet tot een scenario voor een loeispannende oorlogsfilm heeft geleid.

Alle ingrediënten daarvoor zijn aanwezig. Als je de door Hans Holtmann opgetekende geschiedenis van de overval en haar nasleep leest, komen de filmbeelden als vanzelf naar boven. Het boekje heet Het Verzet Kraakt en is verkrijgbaar bij de muziektheatervoorstelling met diezelfde titel. De groots opgezette theaterproductie is te zien op het terrein bij de grote fabriekshal in Almelo waar ooit de weefgetouwen van de textielfabriek van Ten Cate stonden. In die hal eet het publiek nu voorafgaand aan de voorstelling stamppot met biet en ui, vergezeld van een runderstoof met paddestoelen.

Het fascinerende verhaal begint met de spoorwegstaking in september 1944. De stakers hebben geld nodig en het verzet pleegt alom in den lande bankovervallen. Dan volgt er het bericht dat er een gigantische hoeveelheid geld opgeslagen ligt in een nauwelijks beveiligd agentschap van de Nederlandsche Bank in Almelo. En laat nou net de leider van de KP (knokploeg) aldaar, Derk Smoes,  een voormalig bankemployee zijn.

Wat volgt is aanvankelijk een verhaal dat bijna te mooi is om waar te zijn. Tussen het eerste overleg van de overvalplegers en de daadwerkelijk overval zitten niet meer dan acht dagen. Hoe kort dat ook moge wezen, de actie slaagt. Binnen een uur is het geld overgeladen in kisten en kan het worden ingeladen in een gereedstaande vrachtwagen. De bestuurder daarvan heeft tot op dat moment gedacht dat hij aardappels ging vervoeren…

Bijna gaat het nog mis als een peloton Grüne Polizei nadert. Met alle bravoure die in hem zit stapt een van de overvallers op het peloton af en zegt in zijn beste Duits ‘Achtung, Geldtransport!’. De commandant stinkt erin en vrolijk zingend vervolgt het peloton zijn weg. ‘Auf der Heide blüht ein kleines Blümelein’.

Daarna gaat het door toeval en misverstand alsnog mis. Het geld wordt teruggevonden, de overvallers opgepakt. Zeven mannen worden afgevoerd naar kampen in Duitsland, slechts één van hen overleeft het.

Van zo’n even heroïsch als tragisch verhaal met zoveel personages en verwikkelingen een boeiende muziektheatervoorstelling maken van ruim anderhalf uur lijkt een onmogelijke opgave. Althans, als je recht wilt doen aan al die mannen en vrouwen die bij de overval betrokken waren. Daar hebben scriptschrijvers Laurens ten Den (tevens acteur) en Jasper Verheugd (tevens regisseur) dan ook niet voor gekozen. De voorstelling moet een eerbetoon zijn aan een belangrijk moment in de geschiedenis van het Twents verzet. Niet meer en niet minder. Dat het hier gaat om de grootste bankoverval in de Nederlandse geschiedenis is in zekere zin bijzaak. Of, zoals een van de betrokkenen daar later over zei: dat enorme bedrag heeft die overval heel spectaculair gemaakt maar het werk van bijvoorbeeld koeriersters was minstens zo gevaarlijk.

Het Verzet Kraakt heeft dan ook geen helden in de hoofdrol. De voorstelling slaagt met verve in haar doel: de herinnering aan het regionale verzet, met al die gewone mannen en vrouwen, levend houden. Er wordt over de hele linie verrassend goed geacteerd en de zangstemmen zijn van een hoog niveau.

Het verhaal speelt zich af op en rond de spoorrails die over de hele lengte van het terrein zijn neergelegd. Verrijdbare spoorwagens maken geruisloze overgangen mogelijk en de gesproken dan wel gezongen teksten wisselen elkaar al even soepeltjes af, daarbij ondersteund door het uitstekende orkest. Op het moment suprême, de overval, komt het enorme bankgebouw naar voren geschoven. Hoe indrukwekkend ook, geheel in de geest van de voorstelling wordt daar niet extra uitgepakt met bombastische middelen.

Het Verzet Kraakt is ingetogen en indrukwekkend tegelijk. Heel Twente mag trots zijn op deze prachtige voorstelling.

Foto: Willem van Walderveen