Mensen in zijn omgeving vertellen Josef K. dat hij niet te zwaar moet tillen aan zijn arrestatie. Die lijkt immers vooralsnog geen gevolgen te hebben en het is bovendien niet duidelijk waarvan hij wordt beschuldigd. Hij kan zijn dagelijkse leven gewoon voortzetten. Maar de vrees voor wat hem mogelijk te wachten staat, gaat zijn leven steeds meer beheersen.

Josef K. is de hoofdpersoon in Franz Kafka’s roman Het proces. Marcus Azzini regisseerde bij Toneelgroep Oostpool een bewerking van Joeri Vos van de roman die er misschien wel het meest toe heeft bijgedragen dat de Nederlandse taal het begrip kafkaiaans kent.

Josef K. (gespeeld door Stefan Rokebrand) komt door zijn arrestatie in een bizarre wereld terecht waarin schimmige dienaren van de wet hem behandelen als lijdend voorwerp in een ambtelijk dossier waar hij geen inzage in kan krijgen. K. heeft geen idee hoe en waarom hij in die juridische machinerie is beland. Aanvankelijk spartelt hij nog wel halfhartig tegen, maar hij heeft de moed niet om zich echt te verzetten tegen de schijnbaar onontkoombare ambtelijke logica. Hij laat zich door anderen vertellen wat hij moet doen en legt zich bij de situatie neer. Het gevoel bekruipt hem dat hij misschien toch ergens schuldig aan is.

In de voorstelling sneeuwt die verhaallijn langzaam maar zeker onder. Het onheilspellende begin van de fraaie eerste scène waarin K. van zijn bed wordt gelicht, krijgt niet echt een vervolg. Azzini legt zoveel nadruk op de komische aspecten van K.’s absurde situatie dat Het proces eerder amusant dan beklemmend wordt. Hij trekt zoveel registers open dat onduidelijk wordt waar het hem in deze voorstelling om te doen is.

K. raakt verzeild in een wonderlijke wereld waarin hij geconfronteerd wordt met karikaturale personages in opzichtige bloemetjes-, ruitjes- en streepjespakken. Scènes worden over the top gespeeld, acteurs verkleden zich op het toneel, spelen vanuit de zaal, sjouwen met decorstukken of een rookmachine of nemen even een rol over. Het levert enkele geestige scènes op maar het blijft gissen naar de zin ervan.

De verschillende personages worden met veel energie overtuigend gespeeld door zeven jonge acteurs van wie vooral Teun Luijkx, Kay Greidanus, Bram van der Heijden en Vincent van der Valk opvallen. Ze spelen afwisselend ook de rol van de verteller die niet alleen de scènes inleidt maar soms ook het publiek op de hoogte houdt van K.’s gedachten. Waar K. dan nog wel eens verbaasd van opkijkt.

De bijna drie durende voorstelling kent aardig wat komische scènes maar mist doel. K.’s gevecht met het ongrijpbare bureaucratische systeem wordt geen moment dreigend of beangstigend. Josef K. verbleekt in het spektakel en zijn lot raakt je gaandeweg steeds minder. Aan de inzet van de acteurs ligt het niet, maar de voorstelling vliegt alle kanten op. Kafkaiaans wordt Het proces niet.

Foto: Sanne Peper