De bijzondere geschiedenis van Spanje bracht hen bij elkaar. In 2023 leerden de makers van Hotel Modern en Abdelkader Benali elkaar kennen toen ze samen werkten aan de NTR-televisieserie over de 17e-eeuwse Haarlemse Jan Janszoon die migreert naar Marokko, piraat wordt en zich bekeert tot de islam. Ze realiseerden zich dat ze eigenlijk heel weinig wisten over de geschiedenis van islamitisch Spanje en over de val van Granada, waarna alle joden zich moesten bekeren, het land uit moesten of op de brandstapel belandden. Ruim 100 jaar later trof de moslims hetzelfde lot.

Benali laat het verhaal vertellen door zijn oom in Marokko, die – zoals veel joden en moslims die daar wonen – nog met weemoed terugdenkt aan het prachtige Granada en Córdoba. Steden van een groot moslimrijk dat in 711 werd gesticht en eindige in 1492 met de val van Granada. Hoewel er onderlinge oorlogen waren en er steeds dreiging was van de christelijke legers uit het noorden, bloeiden hier de wetenschappen en de kunsten en leefden moslims, joden en christenen in redelijke harmonie met elkaar samen.

Tijdens het maakproces besloot Hotel Modern om niet – zoals ze gewend zijn – met maquettes en projecties te werken, maar een schaduwspel te maken om de schimmen op te roepen uit een verleden dat grotendeels is uitgewist. Door op de drie tafels voorwerpen te plaatsen voor speciaal ontworpen lampen ontstaan op het achterdoek tuinen, steden en brandstapels.

Terwijl de makers van Hotel Modern, Pauline Kalker, Arlène Hoornweg en Herman Helle, schimmen van vlinders laten vliegen, begint Benali te vertellen over markante figuren uit de geschiedenis van Al-Andalus. De drie makers veranderen zelf langzaam in deze mannen en vrouwen. Zo wordt Helle Abbas ibn Firnas (810-887), de Andalusische voorloper van Leonardo da Vinci, een wetenschapper, uitvinder en ingenieur die bekendstaat als een van de eerste mensen die een poging deed om te vliegen. Zijn experimenten inspireerden latere ontwikkelingen in de luchtvaart. Maar ook andere bijzondere weetjes komen aan bod. Bijvoorbeeld dat de Arabieren die in Spanje aan de macht waren de tandenborstel, glaswerk, bestek en de driegangenmaaltijd introduceerden in Europa.

Wat deze voorstelling extra bijzonder maakt, is de manier waarop Hotel Modern opnieuw een compleet universum schept met alledaagse objecten. Afwasrekjes, opgerold kippengaas, lijmpotjes, gardes en tandenborstels transformeren in een levendige schimmenstad. Een van de meest indrukwekkende scènes toont een brandstapel, opgebouwd uit een ronddraaiend plateau met tongvormige, oranje cellofaanstroken. De soundscape van slagwerker Chris Saris verhoogt het beklemmende gevoel.

Zo verbeelden ze de dood van een vrouw die couscous met aubergine maakte, een daad waarvoor ze door de ‘auberginepolitie’ werd opgepakt. Kalker, die eerder de voorstelling Kamp maakte over haar in Auschwitz vermoorde grootvader, wilde er ook verhalen in over de joodse bevolking van de stad. Zo komt Khasmuna tot leven, Qasmūna bint Ismāʿil, een joodse dichteres uit Granada. Hilarisch is de scène in de beroemde bibliotheek van Córdoba, waar een Duitssprekende bezoeker erachter komt dat hier boekenschatten liggen die nergens anders te vinden zijn.

Soms is het wat traag, als de spelers van Hotel Modern de tijd nemen om de scènes op te bouwen. Maar eigenlijk is dat ook wel fijn, want daardoor vertraagt ook Benali, die soms de neiging heeft om in zijn enthousiasme te snel te willen vertellen met te veel urgentie. Door de rust ontstaat spanning en komt de scène waarin de vrouw wordt opgepakt omdat ze een moslimgerecht maakt, des te harder binnen.

Het is een huiveringwekkend beeld. Mede omdat we nu voor onze ogen zien gebeuren wat vijf eeuwen geleden gebeurde in Spanje. Alle vrijheid werd afgepakt. Als je niet dacht zoals de katholieke koningen, moest je het land uit of op de brandstapel. Na de voorstelling mag iedereen nog even op het toneel om te kijken hoe de laatste scène is gemaakt. Elektrische tandenborstels verbeelden lantarenpalen, opgerold kippengaas met een garde bovenin een woontoren, een muizenradje wordt een reuzenrad, potjes lijm, afwasrekken en een olie- en azijnstelletje creëren een hele stad. Het lijkt symbool te staan voor onze broze samenleving waarin de schimmen uit het verleden terugkeren.

Foto’s: Sofie Knijff