Een trauma is moeilijk in woorden te vangen. Het is een gebeurtenis die zich in flarden voordoet, die voor je geestesoog verschijnt als je dat niet wil, die je overal waar je bent terugwerpt naar dat ene moment, die de tijd vervormt en het je onmogelijk maakt in het nu te zijn. Olivier Herter heeft dit ongrijpbare geheel van gedachten, beelden en overpeinzingen prachtig weten te vangen in de tekst van Dat het was van ’t Barre Land.

Op het toneel staan een paar houten meubels, onderdelen van een huis dat nooit echt vorm krijgt. Actrice Luca Bryssinck speelt dicht tegen het publiek aan, meestal zittend op de houten tafel vooraan het podium. Even dichtbij zit geluidskunstenaar Boris de Klerk achter een klein tafeltje met daarop en daarnaast veel knoppen, mengpanelen en een gitaar.

Uit Herters monoloog ontstaat het beeld van een vrouw die telkens teruggeworpen wordt naar een herinnering in een bed in een kamer in een huis. Wat er precies gebeurd is, wanneer of hoe lang het heeft geduurd wordt allemaal nooit helemaal concreet, maar door een paar bewoordingen hier en daar (een ander in dat bed, naakte lijven, haar lichaam dat gebruikt moest worden voor genot) kan het niet anders dan dat het om seksueel misbruik gaat.

De tekst geeft een prominente rol aan dat bed en die kamer waar het in gebeurde, en maakt daardoor invoelbaar dat je zo’n ervaring heel je leven met je meedraagt: ‘Jaren heb ik in dat bed gelegen, steeds hetzelfde bed, op een andere plek, maar steeds hetzelfde bed.’ Haar wanordelijke poging om te vertellen wat er gebeurd is, is een manier om het trauma te erkennen en te verwerken wat het met haar deed.

Bryssincks spel is klein, zo voor ons op het podium, maar gelaagd: ze schakelt subtiel tussen verward, overweldigd, gepijnigd, levenslustig en vergevingsgezind. Soms is de tekst meanderend, soms ritmisch: ‘Ik hoor de dingen die er nu nog zijn, en die ik straks nog hoor, maar er niet meer zullen zijn. Ik hoor nu de dingen die ik straks nog hoor, maar er niet meer zullen zijn.’

Soms is de tekst ook iets te abstract: ‘Ik denk aan een omweg die ik ooit nam – aan symbolen dus – en of de omweg nodig was om te komen waar ik kwam.’ Daardoor dwaal je als luisteraar geregeld af en raak je kwijt waar Bryssinck is in haar relaas. Maar misschien hoort dat er juist wel bij en laat Dat het was ons zo ervaren wat zij ervaart.

Een andere waardevolle laag ontstaat door de complexiteit van gevoelens die komen kijken bij seksueel misbruik te erkennen: van schuldgevoelens (‘Mij treft geen blaam, maar ik ben de bron’) tot aan verdwijningsdrang (‘De dood keek mee als een oude vriend vandaag’).

Ondertussen schetst het geluidsontwerp van De Klerk een onbestemde, maar soms ook fijne sfeer. Het getingel, geblaas en geknisper zijn niet altijd te plaatsen, als echo’s van geluiden die nog in je herinnering bestaan.

De voorstelling blijft wel iets te vlak qua energie, met weinig veranderingen in opstelling of toon. Al is er één moment dat eruit springt: De Klerk begint steeds harder op zijn gitaar te spelen, terwijl Bryssinck erbovenuit probeert te komen. Doordat haar woorden worden overstemd, gaat het even niet om wat er precies gebeurde, maar slechts om het gevoel dat haar omgeeft.

Het is jammer dat er niet meer van dit soort momenten in de voorstelling zitten, vooral omdat de tekst weliswaar gaat over een trauma, maar ook net zo goed over het tekortschieten van taal. ‘Ik haat de taal, ik haat de woordjes’, zegt Bryssinck. ‘Waar te beginnen?, moet ik hebben gedacht, als ik de woorden had gehad om me uit te drukken.’

Het is een onmogelijke opgave om in taal haar ervaring en gedachten te laten vangen, wil ze maar zeggen. Maar toch, in deze diepgevoelde tekst komt Olivier Herter wel heel dichtbij.

Foto: Sofie Knijff