‘Het lijkt wel of ze op vakantie gaan met al die bagage’, zegt de ene grenswacht tegen de andere. Maar die weet wel beter: België bestaat namelijk niet meer en alle niet-etnische Vlamingen zijn op de vlucht geslagen. In een dystopisch scenario schetsen Via Berlin en het Berlage Saxophone Quartet een wereld die verdacht veel op de onze lijkt.

In een landschap van mist, duisternis en symmetrische rijen zwarte paaltjes staan helemaal aan de rand drie grenswachten: zwarte overall, petje, stevige werkschoenen. Ze moeten de grens bewaken en de orders zijn streng: niemand mag de grens over, of ze nou een paspoort hebben of niet, of ze nou Nederlands spreken of niet.

De drie grenswachten – Dagmar Slagmolen, Reinout Bussemaker en Krisjan Schellingerhout – kibbelen onderling over de aanpak: de een vindt dat ze gewoon moeten worden doorgelaten, de ander is voor de harde lijn en de derde weet het niet zo goed. Ze voeren interessante gesprekken over taal en cultuur: die niet-etnische Vlamingen gebruiken misschien, zeggen ze tegen elkaar, wel dezelfde woorden – ze spreken immers ook Nederlands! – maar de betekenis is heel anders: ‘Wachten of hopen betekent voor hen heel iets anders dan voor ons. Wij wachten tot we worden afgelost, zij hebben geen idee waarop of hoelang ze wachten. Zij hopen op asiel, jij op een koud biertje als je thuiskomt.’

De drie acteurs worden begeleid door ook in zwarte overalls gestoken musici van het Berlage Saxophone Quartet die zorgen voor een stuwende soundtrack. Muziek (een nieuwe muzikale compositie van Peter Vigh) en tekst (een scenario van Rachida Lamrabet) vullen elkaar op vanzelfsprekende wijze aan, waarbij de muziek het verhaal versterkt of juist als contrapunt werkt. Muziek en tekst zijn volstrekt gelijkwaardig: soms wordt het verhaal verteld met klanken, soms met woorden. Zoals altijd bij Via Berlin bewegen de personages inclusief de musici volgens een strakke choreografie.

Eerder maakten muziektheatergezelschap Via Berlin en Berlage Saxophone Quartet samen Breaking the Silence (2019), een voorstelling over een liefdesgeschiedenis onder het juk van een dictatoriaal regime. Altijd gaan de voorstellingen van Via Berlin over grote politieke en maatschappelijke thema’s. Over de vluchtelingenproblematiek maakten ze bijvoorbeeld eerder Dead End en Comfortzone (beide in 2015). Acts of Citizenship is eerder te zien geweest op Oerol en op het Over het IJ Festival en maakt nu een korte zaaltournee.

De situatie aan de andere kant van de grens wordt steeds schrijnender: voor water of toiletten moet je twee kilometer teruglopen, het ‘eigen land’ weer in. Een vrouw – verbeeld door een aandoenlijk karretje met verlichting – smeekt in zacht zangerig Vlaams om een beetje water. De grenswachten raken steeds meer verstrikt in loyaliteitsconflicten, bureaucratie en humanitaire overwegingen.

Gaandeweg beginnen zich ook steeds meer weldoeners, influencers en politici met de zaak te bemoeien. Hun stemmen worden zichtbaar op borden die op de zwarte palen worden gestoken: ‘influencer’, ‘musicians for Flanders’, ‘betrokken bakker’. Helaas komt de betrokken bakker worstenbroodjes brengen, maar de vluchtelingen eten geen varkensvlees. Ook de andere geboden hulp biedt weinig soelaas, evenmin als de toespraak van onze premier die met veel mooie woorden als ‘medeverantwoordelijkheid’ om de hete brij heen draait.

De voorstelling eindigt dramatisch, waarbij duidelijk wordt dat het antwoord op de vraag die aan de voorstelling ten grondslag ligt – wat is moreel juist handelen? – uiteindelijk altijd afhankelijk is van individuele keuzes. In de sterk gestileerde en cerebrale voorstelling, hakt dat einde er toch flink in.

Foto: Via Berlin