In 15th Extraordinary Congress zet de Kroatische kunstenares Vlatka Horvat de herinneringen van vrouwen centraal die opgroeiden in voormalig Joegoslavië. Via hun verhalen richten we onze blik op een turbulent Europa van nu. Alert blijven is de boodschap vooral niet de ogen sluiten, vooral niet inslapen of spanningen ontkennen.

15th Extraordinary Congress is een verwijzing naar het 14de en laatste congres van de communistische partij in voormalig Joegoslavië in 1990, die daarna uiteen viel met alle gevolgen vandien. Zes vrouwen zitten op rij achter een langgerekte tafel, een beetje gespannen wel. Met enige distantie legt voorzitter Marijke Hoogenboom de opzet uit. De vrouwen krijgen een voor een het woord, gedurende vijf minuten reflecteren zij beurtelings op de gegeven steekwoorden. Het congres mag dan onofficieel zijn, er zijn wel regels. Behalve de spreektijd is ook de lengte van het congres een vaststaand gegeven. Viereneenhalf uur, ik schrik er wel een beetje van.

Hoogenboom schudt de kaarten met steekwoorden zorgvuldig en houdt de tijd bij. Steeds gaat het wekkertje af. Aan de rand van de zaal, die maar magertjes is gevuld, staan naast thee en koffie een paar overheerlijke zoetigheden – geheel volgens Oost-Europees concept. Wie goed kijkt, ziet op de tafel een fles Slivovitj staan, veel zit er niet meer in. Niet alle vrouwen uit dit gezelschap staan dagelijks op het toneel. Dat merk je ook aan de stemmen. Die van de Bosnische Armina Pilav, onderzoekswetenschapper aan de aan TU in Delft, is zacht en soms moeilijk te verstaan. Dat geldt ook voor de eveneens Bosnische antropologe Maja Lovrenović.

Voor de expressieve Bojana Mladenović ligt het anders. De voormalig ballerina uit Belgrado, momenteel directeur van SNDO – School voor Nieuwe Dansontwikkeling, is verbaal bepaald niet verlegen. Haar verhalen worden onderschreven met sierlijke bewegingen van handen en vingers. Typisch Oost-Europees, direct, emotioneel en eerlijk, is de bijdrage van Nevena Bajalica die haar werk in Stockholm en Nederland combineert met de verzorging van haar moeder in Servië. Maar de vrouwen melden nauwelijks iets over hun huidige werk, hun verhalen zijn vooral persoonlijk. ‘Ik heb veel afstand genomen van geweld, ik schiet eerder vol als ik verhalen hoor waarin mensen elkaar steunen. Voor dat andere heb ik me blijkbaar afsloten. Ik merkte het toen ik oud-Bosniërs interviewde’, vertelt Bajalica.

Via de persoonlijke biografieën van de vrouwen komen flarden van de geschiedenis bovendrijven. Pilav vertelt hoe ze aan haar naam komt, Lovrenović doet een betoog over de verdwenen minaretten in het Bosnische landschap en Vlatka Horvat doet een boekje open over de negatieve bankrekeningen van haar beide ouders. Skipartijen en vriendschappen hielden op te bestaan. Veel ins en outs krijgen we over traditionele rolpatronen in families. Het woord feminist valt vaak en Tito was ongetwijfeld een hippie met zijn uitspraken over broederschap – een begrip dat die avond liever zusterschap wordt genoemd – en eenheid.

15th Extraordinary Congress is de laatste voorstelling in House on Fire, een EU-project van een aantal Europese productiehuizen waaronder Theater Frascati dat actuele maatschappelijke kwesties aanzwengelt. We zagen daarin al meerdere getheatraliseerde debatten, al sluit het woord theatraal niet aan bij de invulling van deze avond. De verhalen zijn echt en worden zonder smuk verteld. Na een pauze volgen nog enkele rondes, langzaam daalt de energie en groeit de intimiteit van de verhalen.

Bij mijzelf bespeur ik de behoefte aan een meer actieve deelname. Maar Horvats concept is rigide. Waarom blijkt op het eind, als componiste Aleksandra Popovska de slotronde inzet om haar zorgen te uiten over de huidige situatie in Europa. Haar boodschap is duidelijk; We mogen niet inslapen, we mogen de ogen niet sluiten voor het oprukkende nationalisme en fascisme. We moeten alert blijven, juist omdat we weten wat er is voorgevallen in voormalig Joegoslavië. Fijn om dit nog even te mogen noteren na die lange avond, in de zaal waren de meeste toehoorders ondertussen verdwenen. Daarmee bleef 15th Extraordinary Congress vooral bescheiden en intiem. Precies zoals Horvat het bedoeld had, als tegenhanger van schreeuwende ‘mannen’-politiek.