Het aantal cabareteske jaarsluiters groeit elk jaar. De tijd dat Wim Kan het monopolie had op 31 december ligt al ver achter ons. En ook gaat het niet meer louter om de strijd tussen de officiële kandidaat van de publieke omroep (Freek, Youp, Herman, Claudia) tegenover de commerciële dominee. Nee, uit alle hoeken en gaten kruipen de oudejaarsconferenciers naar voren om hun met grappen doorspekte verhaal te vertellen op matig bekeken nationale zenders, regionale zenders of eigen YouTube-kanalen.

Theaterkrant beperkt zich dit jaar in een vergelijkend warenonderzoek tot zes conferences, die voor iedereen te bekijken of beluisteren waren: Youp van ’t Hek met Korrel zout, Guido Weijers met Weijers’ oudejaars, Dolf Jansen met Grotemondkapjes, Javier Guzman met Raspopulist, Vincent Bijlo met Kuchschermtijd en het debuterende duo Jan Beuving & Patrick Nederkoorn met De andere oudejaars. Alle conferenciers kregen te maken met de beperkende maatregelen in verband met de coronacrisis en gingen daar op hun eigen wijze mee om.

We hebben de conferences gerangschikt met een waardeoordeel, waarbij nummer 1 voor ons de beste was, en nummer 6 het minst kon boeien.

Op nummer 6: Raspopulist van Javier Guzman
Gezien op 29 december op Comedy Central

Thema van het programma
Corona heeft ons leven in 2020 bepaald en zorgt voor verveeld hangen voor het beeldscherm: ‘Ik heb Netflix uit’ en ‘Hé, die pik ken ik al.’

Wie krijgt de meeste modder over zich heen?
Guzman deelt hier en daar wat onschuldige prikjes uit. Bij minister Grapperhaus, ‘het verstandelijk gehandicapte neefje van Frits Wester’, gaat Guzman ietsje verder als hij ‘het slechte toneelstukje in de 2eKamer’ hekelt, waarin de ‘sneue man’ zich huilend verontschuldigt voor zijn overbevolkte bruiloft in coronatijd.

Verhouding tussen humor en ernst
Tsja, erg veel humor was niet te bespeuren. Wel veel flauwe pogingen. Erg veel ernst was er ook niet. Zo oppervlakkig. Dus humor en ernst waren in balans.

De beste coronagrap
Ook na twee keer de conference van Guzman te hebben bekeken, kon geen behoorlijke, originele coronagrap worden ontdekt.

Nieuw woord of begrip in de Nederlandse taal
De titel van het programma ‘Raspopulist’ is een mooie aanvulling op de Nederlandse taal. Het is alleen jammer dat Guzman helemaal niets met die veelbelovende titel heeft gedaan.

Hoe komt Thierry er vanaf?
Baudet komt er prima van af, want hij wordt, ondanks de titel van de conference, door Guzman totaal genegeerd.

Stof tot nadenken
Hoe is het mogelijk dat je als kijker meer geniet van de vervelende reclameblokjes dan van de oudejaarsconference van een komiek?

Positieve of negatieve houding?
Tegenover het krankzinnige gedrag van de belastingdienst met de kinderopvangtoeslag en de gestoorde viruswaanzinnigen is Guzman positief over het feit dat we de straat op zijn gegaan voor belangrijke zaken, zoals Black Lives Matter. Ook heeft hij diepe bewondering voor Marc de Hond, die ondanks zijn naderende einde nog zoveel wilskracht, humor en positiviteit uit zijn lichaam wist te persen.

Anders dan de anderen
De anderen waren behoorlijk of goed en grappig, en sommigen zelfs heel goed.

Eindoordeel
Het leek alsof Guzman dacht dat je een goede voorstelling krijgt als je maar opgefokt genoeg over het podium loopt, het volume opschroeft en fantasieloos de krantenkoppen van het afgelopen jaar oplepelt. Guzman speelde voor een lege zaal. Er werd dus niet gelachen. Met (kritisch) publiek erbij, zou dat niet veel anders zijn geweest.

Op nummer 5: Grotemondkapjes van Dolf Jansen
Gezien 31 december via de site van De Kleine Komedie. Nog te zien op YouTube.

Thema van het programma
Wat is je eigen verantwoordelijkheid voor de samenleving?

Wie krijgt de meeste modder over zich heen?
Natuurlijk worden Mark Rutte, Ferdinand Grapperhaus, Stef Blok, Hugo de Jonge (‘Die bril waar een prins aan vast zit’) en Lange Frans (die opgesloten zou moeten worden in zo’n geluiddichte martelcontainer, die in Brabant zijn aangetroffen) even met hun hoofd op het hakblok gelegd, maar het is de eigengereide, egocentrische, hamsterende Nederlander, die denkt dat je vijf worsten en 136 flesjes hygiënische handgel nodig hebt, die het meest op z’n donder krijgt van Dolf Jansen.

Verhouding tussen humor en ernst
Veel zinnen die Dolf Jansen uitspreekt krijgen een grappige, stekelige bijzin als toetje. Maar Jansen, en die tendens is de laatste jaren meer en meer zichtbaar, is steeds serieuzer en filosofischer aan het worden.

De beste coronagrap
De coronacrisis heeft ervoor gezorgd dat niemand het meer heeft over FOMO, omdat er niets meer te missen is.

Nieuw woord of begrip in de Nederlandse taal
Zekerheidsplasje (komt uit zijn Kerstshow): Vlak voor aanvang van een voorstelling is het handig om even naar het toilet te gaan, ook al is er geen sprake van aandrang. Want tijdens de voorstelling is het verboden om uit je rij te stappen en naar de wc te gaan.

Hoe komt Thierry er vanaf?
Zonder zijn naam te noemen krijgen de populisten – en daar valt Baudet natuurlijk ook onder – het verwijt dat ze misbruik maken van het ongefundeerde wantrouwen jegens politici en wetenschap.

Stof tot nadenken
Dolf Jansen vraagt aan het (onzichtbare) publiek wat ze zouden meenemen als ze hun huis zouden moeten verlaten door honger, oorlog of een machthebber die de vrijheid van meningsuiting aan flarden heeft onderdrukt. Zo kun je je inleven in de emoties van een politieke of economische vluchteling. En zo kom je dan tot de conclusie dat wij zelf de vluchteling zijn en dat empathie, een menselijke houding tegenover ‘vreemde ontheemden’, niet meer dan logisch is.

Positieve of negatieve houding?
Dolf Jansen haalt het positieve uit het negatieve, hij lijkt Cruijff wel. Tegenover FOMO plaatst hij JOMO, Joy Of Missing Out. Als je dat genot maar goed tot je door laat dringen, kom je de sociale en praktische beperkingen van de pandemie goed door.

Anders dan de anderen
Dolf Jansen zit nooit om materiaal verlegen. Of hij zich laat horen in het radioprogramma Spijkers met Koppen, of als columnist in Vroege Vogels of waar en wanneer dan ook, zijn bron lijkt nooit op te drogen. Zo hield hij afgelopen week op tweede kerstdag ook nog een speciale kerstshow op Radio 1, samen met zangeres Stephanie Struijck. Een voorstelling van Jansen van een uur duurt door een ander uitgesproken minstens vijf kwartier. Het grote verschil met de anderen zit dus vooral in de kwantiteit.

Eindoordeel
Het is vrijwel altijd onderhoudend bij Dolf Jansen, ook vanwege zijn geweldige reactievermogen als er iets in de zaal gebeurt of wordt gezegd. Die sparringpartner miste Jansen heel erg dit keer, en daarom is deze 31steoudejaarsconference zeker niet zijn beste.

Op nummer 4: Weijers’ oudejaars van Guido Weijers
Gezien op 31 december op RTL4

Thema van het programma
Mens durf te leven, een lied van Dirk Witte uit 1917, is misschien wel het beste cabaretlied dat ooit is geschreven. Het nummer loopt als een rode draad door het programma van Guido Weijers, die wil zeggen dat we niet zo bang moeten zijn voor de mening van een ander. Dat botst ogenschijnlijk met een ander thema van de show: Zoek de nuance. Maar Weijers weet die twee opvattingen overtuigend met elkaar te verenigen.

Wie krijgt de meeste modder over zich heen?
Weijers bekritiseert niet een bepaald persoon, maar alle intoleranten onder ons. Weijers vertelt dat zijn ouders aan de wensen van de streng christelijke buren voldeden, omdat het maar een kleine moeite was. Zijn moeder hing de was niet meer op zondag op, en zij zorgde ervoor dat er bij het voetballen in de tuin niet meer werd gevloekt door haar kinderen. Weijers vraagt zich af of je wel moet toegeven aan de intolerantie van een ander, ook al kost dat misschien niet veel moeite. De onverdraagzamen zijn de wortel van alle narigheid.

Verhouding tussen humor en ernst
Weijers opent zijn conference met een paar grappen om bij zijn publiek te testen hoe ver hij kan gaan. Dat zijn stuk voor stuk hele slechte grappen (en nee, dat was niet de opzet!) en daarmee staat Weijers al na een paar minuten met 3-0 achter. Zijn serieuze onderdelen van de show komen oprecht over. Waar een gelijk spel tussen humor en ernst op 31 december altijd het meest bevredigend is, wint de ernst het dus helaas ruimschoots bij Guido Weijers.

De beste coronagrap
Weijers heeft geprobeerd om het ‘C-woord’ te vermijden, en dat lukt hem bijna. Daarom maar een Marco Borsato-grap. Nadat de zanger klaar was met een van zijn interim vriendinnen was er een volle Maan.

Nieuw woord of begrip in de Nederlandse taal
Voor de politiek correcten onder ons, die woorden als moorkop en zigeunersaus beledigend vinden: Saus zonder woon- of verblijfplaats

Hoe komt Thierry er vanaf?
Geen harde grappen over de foute ijdeltuit Baudet, maar een simpele vaststelling dat het succes van de partij hem naar het hoofd is gestegen en dat hoogmoed altijd tot de val leidt.

Stof tot nadenken
Weijers stelt dat tachtig procent van de wereldproblemen te maken heeft met overbevolking. Dus kun je de vraag stellen: wie moet er weg? Interessant. Dan kun je tot antwoorden komen, waar je zelf van schrikt.

Positieve of negatieve houding?
Weijers doet aan zelfonderzoek en beseft dat ook hij onbewust racistisch is. Uit die negatieve conclusie komt wel een positieve houding.

Anders dan de anderen.
Weijers wilde per se live op de buis en moest daarom de publieksbeperkingen omzeilen. Dat heeft hij zeer handig gedaan, gebruik makend van de mazen in de voorschriften. Publiek is verboden, maar medewerkers zijn wel toegestaan. Weijers bleek heel wat medewerkers te hebben, die braaf lachten.

Eindoordeel
Weijers heeft een vlotte show gebracht en heeft ook veel aandacht aan het decor besteed, dat op een bijna Alex d’Electrique-achtige manier wordt verwoest. Zeer geslaagd. Maar zijn probleem blijft toch dat hij uitstraalt wel heel tevreden met zichzelf te zijn. En als de verhouding sterke en slappe grappen één op vijf is, dan is er voor die tevredenheid niet al te veel reden.

Op nummer 3: Kuchschermtijd van Vincent Bijlo
Gehoord op 31 december op NPO Radio 1

Thema van het programma
Kijk naar elkaar, zie elkaar, zie wat mensen nodig hebben. Corona liet de binnenkant van de economie zien, hoe we als mens roofbouw plegen op alles.

Wie krijgt de meeste modder over zich heen?
Alle politici die medeverantwoordelijk zijn voor het onrecht dat zoveel mensen is aangedaan door de heksenjacht bij de Belastingdienst op zogenaamde fraudeurs bij de Kinderopvangtoeslag. En het zijn allemaal politici die nu nog op hoge posten zitten: Rutte, Asscher, Hoekstra, Wiebes. Zij hebben volgens Bijlo het democratische huis uitgewoond, en als ze ook maar een greintje politieke ethiek bezitten, dan moeten ze aftreden.

Verhouding tussen humor en ernst
Echte humorklappers zitten er niet bij, maar Bijlo zorgt er wel voor dat je constant met een grijns aan de radio blijft hangen, waardoor zijn verbeten ernst goed te verteren is.

De beste coronagrap
Een bekende hartenkreet van Sjef van Oekel uit de befaamde VPRO-tijd van Wim T. Schippers c.s. was ‘Ik word niet goed’. Het was buitengewoon grappig om Van Oekel deze woorden te horen zeggen als Bruno Bruins, minister voor Medische Zorg.

Nieuw woord of begrip in de Nederlandse taal
Kuchschermtijd, daarmee is het afgelopen jaar mooi samengevat.

Hoe komt Thierry er vanaf?
Bijlo heeft een diepe minachting voor Baudet en ‘zijn Jeugdstorm’ en zijn ‘rechterarm Freek Jansen’. Maar misschien is Bijlo nog harder over al die politici die nu verontwaardigd bij Baudet zijn weggelopen, maar die natuurlijk al lang hadden kunnen weten dat hij ‘flirt met de Führer’, met zijn gevaarlijk gezwets over homeopathische verdunning van het Nederlandse volk. Het is onvoorstelbaar dat zij niet hebben gezien dat hij ‘een bruine wolf in schaapskleren’ is.

Stof tot nadenken
Bijlo hoopt dat we alsjeblieft niet terugkeren naar het oude normaal van voor de coronacrisis. ‘Want er is geen enkele reden om trots te zijn op Westerse toeristen die met olifantspoten onder begeleiding van reisleiders door de porseleinkast stampten. Niet terug naar die tijd waarin ze swaffelden tegen de Borobodur, de tijd waarin de toerist met teenslippers aan selfies maakt, kauwgum kauwend, tattoo showend Cambodjaanse heiligdommen ontheiligt. Het oude normaal, waarin de wereld van ons was en wij zo godvergeten ontevreden gelukkig waren. Waarin een miljoen mensen aan de antidepressiva waren en alles wat je niet had moest hebben. Je ging een weekendje zwemmen in India. Was dat normaal? Breng alles wat passé is maar weer terug.’

En dan vervolgt Bijlo met een jazzrap, slechts begeleid door drums, om zijn punt nog wat sterker te maken.

Positieve of negatieve houding?
Bijlo is blij dat hij door corona de vogels in zijn tuin aan hun gefluit heeft leren herkennen.

Anders dan de anderen
Bijlo maakt gebruik van tachtig audiofragmenten van onder meer Willem Alexander, Rutte, Badr Hari en Hiddema, en zorgt zo voor fictieve, maar heel interessante, grappige en rake gesprekken met de cabaretier.

Eindoordeel
Bijlo heeft een mooie combinatie gemaakt van een traditionele oudejaarsconference, waarin politici een veeg uit de pan krijgen en de moderne versie waarin de tijdgeest wordt doorgelicht. Ook was het ontroerend dat Bijlo een warme in memoriam uitsprak voor Harry Kies, die de dag voor kerstmis is overleden. Kies, de grote man achter het Leids Cabaret Festival, heeft Bijlo gepusht om door te zetten als cabaretier.

Op nummer 2: Korrel zout van Youp van ’t Hek
Gezien op 31 december op NPO 1

Thema van het programma
Laten we alsjeblieft niet zo zwaar op de hand zijn en van elk grapje op tilt springen. Kom op, neem al die zogenaamd persoonlijke aanvallen met een korreltje zout en zeik niet.

Wie krijgt de meeste modder over zich heen?
Tijdens de eerste golf kreeg het zorgpersoneel alle lof toegezwaaid van de voltallige natie. Er werd voor ‘onze helden’ geapplaudisseerd en gezongen en er werden bloemen en tekeningen bezorgd aan het ziekenhuis. Toen er in de Tweede Kamer moest worden gestemd over een salarisverhoging voor het medische personeel, dat zich kapot werkt, maar niet echt royaal wordt beloond, glipten de parlementariërs de Kamer uit. Youp heeft een enorme minachting voor die achterbakse politici.

Verhouding tussen humor en ernst
Hoewel Korrel zout nergens voor een schaterlach zorgt en de harde grapdichtheid enigszins schraal afsteekt bij zijn eerdere programma’s, heeft Youp genoeg grappen in de aanbieding om de kater van het afgelopen jaar weg te spoelen.

De beste coronagrap
De beste coronagrap is een wrange grap: In Afrika bestaat geen coronagevaar, want ze kennen daar geen overgewicht.

Nieuw woord of begrip in de Nederlandse taal
Salafistfucking.

Hoe komt Thierry er vanaf?
Youp besteedt niet veel aandacht aan hem. Hij zet hem even neer voor de artiesteningang van de schouwburg Utrecht als een zielig mannetje dat eist dat Youp op het podium bepaalde dingen moet gaan zeggen. Zoals… de aarde is plat, en de pandemie is veroorzaakt door pedofiele Chinese joden. Youp zegt met een lach dat hij dat zal doen. En hij doet het ook, om aan te geven dat deze man het niet waard is om ook maar een halve seconde serieus te nemen.

Stof tot nadenken
De monarchie is een aantrekkelijk onderwerp voor veel cabaretiers van Wim Kan tot Hans Teeuwen. Maar meestal klinkt toch de conclusie: laat maar lekker op de troon zitten, we hebben er geen last van. Maar als we nog eens goed luisteren naar de opening van Korrel zout, waarin Youp de koninklijke miskleunen van het afgelopen jaar doorneemt, en spreekt over de traditionele koninklijke vlucht als het volk in nood is, dan komt er maar één gedachte op: ‘Weg met die keurige Duitse familie.’

Positieve of negatieve houding?
Lege theaterzalen, pedojagers die Prins Edward hebben overgeslagen, een Amsterdammer die wordt doodgeschoten om een nephorloge, de halve NSB’er Arie Boomsma die bedrijven oproept om hun reclamespotjes bij Veronica Inside terug te trekken, een minister die zijn schoonmoeder zo nodig moet vingeren en thuiswerkers die hun kopje koffie willen declaren. Er is een hoop narigheid geweest. Maar toch blijft Youp hoopvol. In het ziekenhuis zag hij het personeel met mondkapje en spatscherm. Je zag geen kleur, geen seksuele geaardheid, niet mooi, niet lelijk, alleen maar mensen die vreselijk hun best deden. Dus weg met vooroordelen, alleen menselijke kwaliteit is van belang.

Anders dan de anderen
Youp opent zijn conference vanuit het Torentje van de premier als Cabaretier des Vaderlands en zegt dat een cabaretier niet zonder publiek kan. Het liefst heeft hij een stampvol Carré aan zijn voeten, zelfs honderd of dertig bezoekers is nog wel te doen, maar voor een lege zaal spelen kan hij niet. Daarom wordt Korrel zout niet rechtstreeks uitgezonden, maar krijgen we een try out te zien, die op 12 december is opgenomen in de schouwburg van Utrecht. Dus geen grappen over de Brexit-deal en geen liefdevolle opmerkingen over Bram – Sinterklaas – van der Vlugt.

Eindoordeel
Youp heeft met corona in het ziekenhuis gelegen (‘Ik heb me door de vrouw van Freek de Jonge laten besmetten’), en dat heeft er bij hem flink ingehakt. Alles wat hij over de pandemie vertelt krijgt daardoor een diepere betekenis. Youp heeft een fijne, degelijke oudejaarsconference gemaakt, en hij behoort nog steeds tot de top van het cabaretgilde. Deze jaarsluiting is zijn tiende en zijn laatste. Dat is niet zo’n slecht idee, want je merkt dat het heilige vuur toch niet zo fel meer brandt als in het verleden.

Op nummer 1: De andere oudejaars van Jan Beuving & Patrick Nederkoorn
Gezien op 1 januari op bnnvara.nl, daar nog steeds te zien. Ook 2 jan (22.30 uur) op NPO2 extra (online) en 9 jan (22.59 uur) op NPO3 (tv)

Thema van het programma
Het probleem van een ander kan ook jouw probleem zijn. Wat is nou werkelijk belangrijk in het leven?

Wie krijgt de meeste modder over zich heen?
Het aardige van een duo is dat je een verhelderende dialoog of zelfs ruzie voorgeschoteld kunt krijgen. Beuving is wiskundige, terwijl Nederkoorn politicologie en theologie heeft gestudeerd. Beuving: ‘Hij heeft dus eerst leren draaien en daarna leren zweven.’ Dan krijg je bijvoorbeeld een fel twistgesprek tussen de ondernemer-kunstenaar Beuving, die vindt dat je niet moet zeuren als een keer de zaal leeg blijft door een pandemie tegenover de kunst-moet-te-allen-tijde-gesteund-worden-kunstenaar Nederkoorn. Ze smijten allebei flink met modder. Beuving: ‘Er is nog nooit een CEO naar Nederland gekomen, om zich hier te vestigen omdat hij zo ontzettend graag een voorstelling van Patrick Nederkoorn wilde bijwonen.’ Nederkoorn: ‘Dit is een broedermoord, waar zelfs Selçuk Öztürknog een puntje aan kan zuigen.’

Verhouding tussen humor en ernst
Net iets meer ernst over het leven, de positie van kunst en het einde der tijden dan humor, maar de ernst is zo verduiveld knap verwoord, dat je een iets lagere grapdichtheid graag voor lief neemt.

De beste coronagrap
De grap gaat over het gevaar van zingen en hardop lachen, waardoor aerosolen worden verspreid: Een dag niet gelachen is een dag langer geleefd.

Nieuw woord of begrip in de Nederlandse taal
Michelangelo-blauw. Beuving gebruikt het woord in zijn inleiding over de dood van Aart Staartjes in januari 2019, als gevolg van een verkeersongeluk.

De lucht boven Leeuwarden is Michelangelo-blauw.
Het is tien januari.
Geen ijs, geen kou, geen God aan de hemel die een vinger uitsteekt.

Hoe komt Thierry er vanaf?
Baudet wordt gezien als een schizofreen dwaallicht: ‘Thierry zegt dit, Baudet zegt dat.’

Stof tot nadenken
Racisme, Amerikaanse presidentsverkiezingen en klimaatveranderingen zijn serieuze onderwerpen, maar als je ziet hoe in de talkshows deze onderwerpen worden besproken met een overdaad aan clichés en open deuren, dan heeft het geen meerwaarde om naar zulke items te kijken. De simpele, ijskoude manier waarop Beuving en Nederkoorn hier hun punt maken is geweldig.

Positieve of negatieve houding?
In een prachtig lied met Kurt Weill-achtig marsritme wordt beschreven hoe complotdenkers de waarheid proberen te begraven of op een andere manier kapot te krijgen. Er wordt van alles geprobeerd, maar het lukt niet, en dat is een zeer hoopvolle, positieve gedachte.

Ik had een schep gekocht om de waarheid te begraven
Dus liep ik in mijn eentje naar haar laatste rustplaats toe
Maar hoe ik ook bleef spitten, de aarde ging niet open
De grond was veel te hard en mijn twee handen werden moe.
(..)
Zeg griepje voor een virus, tel stemmen tot je scheel ziet
En weiger vaccinaties of noem het koren kaf
Ja, lieg uit volle borst en uit vrijuit je mening
Maar wat je ook beweren mag, de waarheid heeft geen graf.

Anders dan de anderen
Natuurlijk, Youp heeft een paar mooie liedjes geschuurpapierd en Vincent Bijlo heeft een fijn stukje jazz-rap gebracht, maar het muzikale en tekstuele niveau van Beuving, Nederkoorn en pianist Tom Dicke is toch van een andere orde. Buitengewoon origineel om in een lied van tien minuten het hele jaar door te nemen door de ogen van Aart Staartjes vanuit de hemel, met als terugkerende cynische zin: ‘Schuif gezellig aan.’

Eindoordeel
Herman Finkers verraste in 2015 de natie met een nieuwe vorm voor de oudejaarsconference, namelijk de actualiteit langs de absurditeitslat leggen. Zo is het ook een verrassing om een duo te zien, dat met veel liedjes en taalvaardigheid het behandelen van de actualiteit naar een hoger niveau weet te tillen. Er staan twee niet al te swingende figuren op het podium, maar de taallenige Beuving behoort tot de categorie Drs. P, Kees Torn en Ivo de Wijs en dat maakt deze voorstelling toch zo ongelooflijk sprankelend.

Foto: De andere oudejaars van Jan Beuving & Patrick Nederkoorn, still