Onrust in de theatersector in Vlaanderen. Twee weken geleden ontvingen de Vlaamse kunsthuizen, onder wie de theater- en dansorganisaties, voorlopige preadviezen voor de subsidieperiode van 2023 tot 2027. Er hangen donkere wolken boven onder meer het Antwerpse stadstheater Toneelhuis en de gezelschappen Troubleyn (Jan Fabre) en Needcompany (o.a. Jan Lauwers), die een negatief preadvies kregen. Maar ook heel wat andere bekende kunstencentra en toneelgroepen zijn niet zeker dat ze subsidies zullen blijven ontvangen.

In België wordt het kunstenlandschap (op enkele federale/landelijke instellingen na, zoals operahuis De Munt) gesubsidieerd door de regio’s. In Vlaanderen en voor de Brusselse organisaties die intekenen op het Vlaamse subsidiecircuit gebeurt dat binnen het ‘Kunstendecreet’, dat onlangs hertimmerd werd. Vorig jaar dienden er 282 organisaties uit vele disciplines een aanvraag in om structurele werkingsmiddelen te ontvangen voor de periode 2023-2027. Twee weken geleden kregen alle aanvragers het eerste preadvies in de bus. Die adviezen werden opgesteld door sectorspecifieke beoordelingscommissies waarin leden uit de artistieke wereld zetelen (en dus geen politici). Zij konden kiezen uit drie scores: positief binnen het toegewezen budget van de commissie, positief buiten budget of negatief.

De Vlaamse overheid maakt de preadviezen niet publiek, maar de belangrijkste informatie raakte bekend. Opgelet: het gaat hier nog niet om de definitieve subsidiebeslissingen. Alle organisaties kregen vijftien dagen de tijd om een repliek in te dienen bij de commissies, waarbij ze kunnen wijzen op foute interpretaties. Daardoor kan hun score nog veranderen. Uiteindelijk beslist Minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA), die tijd heeft tot eind juni.

Stadstheaters
Het meest verrassende nieuws is dat het Antwerpse stadstheater Toneelhuis een negatief preadvies ontving. Na zestien jaar vertrekt regisseur Guy Cassiers er aan het einde van dit seizoen en nemen Kathleen Treier (voormalig directeur van Het Theaterfestival Vlaanderen) en Elsemieke Scholte (ex-coördinator van werkplaats en producent d e t h e a t e r m a k e r) het stokje over.

Zij zijn sinds een jaar aan de slag bij Toneelhuis en hebben, samen met algemeen directeur Maud Van de Velde, het nieuwe subsidiedossier opgesteld. In hun artistiek plan blijven FC Bergman en Olympique Dramatique aan boord, aangevuld met de jonge regisseurs Gorges Ocloo, Benjamin Abel Meirhaeghe en Lisaboa Houbrechts. Maar op dit moment is het onzeker of al die toekomstplannen kunnen doorgaan. ‘Dit nieuws komt totaal onverwachts en vinden we onwaarschijnlijk en onbegrijpelijk’, vertelde Maud Van de Velde aan de krant De Standaard. ‘We beraden ons.’

Op dit moment ontvangt Toneelhuis 3,16 miljoen euro subsidies van Vlaanderen, naast een som van de Stad Antwerpen. Die Vlaamse subsidies hangen dus aan een zijden draadje, al lijkt het ondenkbaar dat Minister Jambon het Antwerpse stadstheater (dat speelt in de Bourlaschouwburg) niet opvist. Alleen is dit negatieve preadvies niet zonder risico, zo schreven Theo Van Rompay en Rudi Laermans in een opinie in De Standaard. ‘De commissie geeft de politiek nu vrij spel om zelf een invulling te geven aan ons grootste theaterhuis.’

De andere stadstheaters NTGent en KVS uit Brussel kregen wel een positief preadvies ‘binnen budget’ en zijn dus verzekerd van toekomstige subsidies.

Gezelschappen
Ook de gezelschappen Needcompany (Jan Lauwers, Grace Ellen Barkey & Maarten Seghers) en Troubleyn (Jan Fabre) ontvingen een negatief preadvies, omdat de commissie vragen stelt bij hun ‘artistieke relevantie’. Met Lauwers (64) en Fabre (63) lijkt zo de oudere generatie theatericonen de wacht te worden aangezegd, al blijven de structuren rond andere makers uit de Vlaamse Golf uit de jaren ’80, zoals Rosas (Anne Teresa De Keersmaeker), Ultima Vez (Wim Vandekeybus) en Les Ballets C de la B (Alain Platel) wel nog subsidies ontvangen.

In de nieuwsbrief van Needcompany reageerde Lauwers teleurgesteld, maar strijdvaardig. ‘We kregen veel verbijsterde reacties van collega’s en vrienden uit binnen- en buitenland. Met hen vragen wij ons af wat er niet relevant is aan voorstellingen als Oorlog en Terpentijn, Billy’s Violence, Intolleranza 1960of MALAM/NIGHT? Gaan zij niet de confrontatie aan met de belangrijke vragen van onze tijd?’

Voor Troubleyn is het negatieve preadvies momenteel niet de enige zorg. Op dit moment loopt ook het proces tegen artistiek leider Jan Fabre, die wordt beschuldigd van pesterijen, geweld en grensoverschrijdend gedrag tegenover elf danseressen. Deze beoordelingsfase van het Kunstendecreet loopt toevallig parallel qua timing: de commissie kwam al tot dit negatieve advies voor de start van het proces, waarvan het vonnis volgt op 29 april.

Ook jeugdtheaters 4Hoog en Ultima Thule uit Gent en de theaterorganisaties CREW (Eric Joris), ROBIN (o.a. Thomas Bellinck, Pieter De Buysser en Ahilan Ratnamohan) en KunstZ ontvingen een negatief preadvies, net als musicalproducent Judas.

Positief buiten budget
Naast de negatieve scores ontvingen ook heel wat andere organisaties het preadvies positief buiten budget. Deze dossiers schuiven door naar de zogenoemde Landschapscommissie, die in de maand mei vanuit vogelperspectief bekijkt welke organisaties opgevist moeten worden om zo het artistieke ecosysteem en het evenwicht per discipline en per regio te waarborgen. Daarvoor beschikt het over 4,5 miljoen euro budget, terwijl Overleg Kunstenorganisaties (oKo) al berekende dat de organisaties ‘positief buiten budget’ samen 22,4 miljoen aanvroegen.

In dit schuitje zitten momenteel jeugdtheater Kopergietery uit Gent, naast middelgrote toneelgroepen De Roovers, Malpertuis, Zuidpool en Compagnie Marius. Ook kunstencentra Kaaitheater in Brussel en Nona uit Mechelen verkeren momenteel in het ongewisse, net als Het Theaterfestival Vlaanderen en dansgezelschap Eastman (Sidi Larbi Cherkaoui).

Het lijkt erop dat de beoordelingscommissies soms strategische keuzes hebben gemaakt door organisaties die een positief advies ontvingen en ‘too big to fail’ zijn – denk aan Nona, Kaaitheater en Kopergietery, die elk een eigen infrasructuur runnen – door te schuiven naar de Landschapscommissie. Hierdoor konden de commissies hun financiële armslag vergroten en meer nieuwe aanvragers laten instromen, zoals dansorganisaties tout petit en Not Standing/Alexander Vantournhout en theaterproducenten Het Kwartier en Tal en Thee.

5 of 10 jaar
Nieuw in deze ronde van het Kunstendecreet was de mogelijkheid om subsidies aan te vragen voor 10 in plaats van 5 jaar. Daarvoor vroegen 22 organisaties middelen aan, vooral podiumhuizen met een eigen infrastructuur. De voorlopige adviezen hiervoor ogen erg versnipperd. Zo kregen de stadstheaters NTGent en KVS slechts een advies voor vijf jaar.

Acht instellingen kregen middelen geadviseerd voor tien jaar. Het gaat om de jeugdtheaters Bronks (Brussel) en Het Paleis (Antwerpen); kunstencentra Kaap (Brugge-Oostende), Buda (Kortrijk), De Studio (Antwerpen) en Stuk (Leuven), het centrum voor hedendaagse kunst Wiels en dansgezelschap Rosas (beide gevestigd in het Brusselse Vorst). Kaaitheater is een buitenbeentje: in hun advies ‘positief buiten budget’ staat de clausule dat áls het Brusselse kunstencentrum wordt opgevist, het meegenomen wordt voor tien jaar.

Ook wat betreft 5 of 10 jaar subsidies kan nog veel schuiven, want hierover komt eerst een advies van de Landschapscommissie. Het is Minister Jambon die de uiteindelijke puzzel legt.

Bloedbad
Van alle cultuurorganisaties die momenteel Vlaamse werkingsmiddelen ontvangen dreigt een kwart te verdwijnen, zo becijferde Overleg Kunstenorganisaties (oKo). ‘Zonder extra budget dreigen veel kunstorganisaties die staan te popelen om herop te bouwen na de coronapandemie te moeten afbouwen of sluiten’, aldus directeur Leen Laconte van oKo.

Het overlegorgaan vraagt daarom 38 miljoen euro extra aan minister Jambon. Daarvan moet 20,6 miljoen dienen om de gestegen kosten te compenseren en besparingen en niet doorgevoerde indexeringen recht te zetten, naast 17,5 miljoen om de beleidsambities en inhaalbewegingen uit de visienota van de Minister waar te maken.

Het totale budget dat Jambon nu ter beschikking stelt, is met 0,28 procent van de totale Vlaamse uitgavenbegroting volgens oKo veel te laag. Daarom lanceerde het platform, dat 293 kunstenorganisaties overkoepelt, afgelopen week de campagne #ambitieuzerdandit.

Vanuit politieke hoek krijgt de oproep steun. ‘Als Jambon niet ingrijpt en niet meer budget voorziet, dreigen er drama’s’, stellen parlementsleden Elisabeth Meuleman en Lotte Stoops van Groen, dat op Vlaams niveau in de oppositie zit, in een mededeling. ‘De tewerkstelling van honderden mensen wordt rechtstreeks bedreigd en de voedingsbodem voor onze Vlaamse en Brusselse cultuursector dreigt te veranderen in drijfzand.’

De woordvoerder van Jambon laat weten dat hij ‘een inspanningsverbintenis aangaat om meer middelen te zoeken, maar geen resultaatsverbintenis’. Parlementslid Katia Segers van oppositiepartij Vooruit hoopt dat hij daarin slaagt. ‘Als Jambon geen extra geld vindt, dreigt een bloedbad’, vertelde ze in De Standaard. ‘Dan riskeren we door het slechte cultuurbeleid veel belangrijke en waardevolle cultuurorganisaties te verliezen.’