40 meldingen zijn er tot nu toe binnengekomen bij MORES.online, het meldpunt voor ongewenste omgangsvormen in de podiumkunsten-, televisie- en filmsector dat in juni 2018 gelanceerd is. ‘De meeste oproepen komen vooralsnog van geïnteresseerde derden en heel veel pers’, zegt bestuursvoorzitter Janke Dekker.

Veertig meldingen in anderhalf jaar tijd is minder dan de initiatiefnemers verwacht hadden. ‘Het zou ook het dubbele kunnen zijn’, denkt acteur en ACT-bestuurder Reinout Bussemaker. Hij heeft grote twijfels bij de bekendheid van het meldpunt. ‘Wij zitten als acteurs allemaal in onze eigen clubjes te vechten voor ons eigen bestaan, er is niet zo’n grote verbondenheid of betrokkenheid met de hele beroepsgroep. Dat maakt dat er niet zoveel gedeeld wordt.’

Dekker heeft ook haar twijfels over de bekendheid, maar vermoedt ook dat het misschien allemaal nog wel meevalt. ‘Er zijn in de media twee zaken ontzettend uitgelicht waardoor het leek of de hele sector niet deugde, maar misschien waren het maar een paar flink rotte appels.’ Dekker kwam er de laatste maanden ook achter ‘dat de meeste organisaties het al best wel goed geregeld hebben met eigen vertrouwenspersonen’.

Een gezamenlijk meldpunt
De roep om een meldpunt was groot. In het najaar van 2017 pakten media flink uit met berichten over grensoverschrijdend gedrag bij gezelschappen, toneelscholen en een castingbureau. Onder de hashtag #MeToo regende het op sociale media onthullingen over seksueel geweld en intimidatie in de cultuursector. In een enquête van de Kunstenbond, de vakbond voor creatieve zzp’ers en werknemers, gaf 60 procent van de ruim 500 respondenten aan hiervan last te hebben gehad. 58 procent wist niet waar hij of zij terecht kon om misstanden aan te kaarten.

Op initiatief van Yolande Melsert, toenmalig directeur van de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK), staken ruim dertig partijen uit de culturele sector de koppen bij elkaar en besloten in januari 2018 tot de oprichting van een gezamenlijk meldpunt. De initiatiefnemers deden ieder een donatie, verdubbeld door het Filmfonds, het Fonds Podiumkunsten en het Fonds Audiovisuele Producenten. Op 13 juni werd MORES.online gelanceerd.

Met het nieuwe meldpunt wilden de oprichters ongewenste omgangsvormen zowel opsporen als tegengaan. Getroffenen bieden ze een luisterend oor, begeleiding en ondersteuning, eventueel in de vorm van mediation. Als de melder dat wenst, wijst MORES de weg naar de beste manieren en plekken om iets aanhangig te maken.

Vertrouwen en anonimiteit
‘Alles draait om vertrouwen en anonimiteit’, zegt bestuursvoorzitter en musicalproducent Janke Dekker over de werking. ‘We hebben er alles aan gedaan om de drempels zo laag mogelijk te houden.’ Melders kunnen bellen of mailen met een vertrouwenspersoon en daarbij kiezen voor een man of een vrouw. Binnen 24 uur krijgen ze een reactie. Er worden alleen stappen ondernomen in samenspraak met de melder. De vertrouwenspersonen zijn afkomstig van een extern bureau dat niets met de culturele sector te maken heeft.

In april 2019 volgde de installatie van een bestuur en werd MORES ook een officiële stichting. Die draait nog steeds op het oorspronkelijke oprichtingsbudget. Het meldpunt is inmiddels opgenomen in de Cao Toneel en Dans 2020-2022. Op het Nederlands Theater Festival won het meldpunt de ACT Award. De belangenvereniging van acteurs, tevens ook een van de oprichters van het meldpunt, noemde MORES een onderdeel van een cultuuromslag in de sector. ‘Ik heb het gevoel dat mensen meer nadenken voor ze dingen doen en mondiger zijn geworden. Er ligt nu veel meer druk op losse handjes in het veld’, zegt Reinout Bussemaker.

Bejegeningsklachten
Over de aard van de eerste 40 klachten is moeilijk iets te zeggen door de gegarandeerde anonimiteit. Dekker wordt zelf ook niet ingelicht over individuele meldingen. Het bestuur krijgt alleen bericht als er minderjarigen betrokken zijn – dan is het ook wettelijk verplicht dat te melden aan justitie – en als er meerdere meldingen over dezelfde persoon binnenkomen. Dat laatste zou tot nu toe 1 keer zijn voorgekomen, met 18 meldingen rond 1 persoon.

MORES wil geen namen noemen, maar het gaat hier waarschijnlijk om dirigent Pieter Jan Leusink, oprichter en leider van The Bach Choir and Orchestra of the Netherlands. In twee uitzendingen van het actualiteitenprogramma Brandpunt+ in het najaar van 2018 deden zangers hun beklag over handtastelijkheden, machtsmisbruik en seksueel grensoverschrijdende taal van de dirigent. Brandpunt adviseerde de vrouwen zich te melden bij MORES. Leusink ontkende de aantijgingen.

Bij strafbare zaken, misdrijven als verkrachting en aanranding, zullen de de vertrouwenspersonen altijd adviseren om aangifte te doen bij de politie. Ze kunnen de melders daarbij begeleiden. Al geeft Dekker aan dat het meldpunt nog niet over voldoende middelen beschikt om zulke procesbegeleiding langdurig te kunnen financieren. De getroffenen zullen ook uit de anonimiteit moeten treden. Tot nu toe is er volgens Dekker ook nog geen enkele klacht vanuit MORES bij justitie beland.

De meeste meldingen gaan waarschijnlijk ook over niet-strafrechtelijke zaken en zullen veelal zijn wat Dekker  ‘bejegeningsklachten’ noemt, zoals schunnige opmerkingen of ongewenste aanrakingen. Als slachtoffers dan een dader ter verantwoording willen roepen, zijn er vooralsnog niet veel mogelijkheden.

Verantwoording
Naar aanleiding van de getuigenissen over Leusink klopte de Kunstenbond aan bij de Arbeidsinspectie van SZW, met als klacht ‘het niet nakomen van de Arbo-regels door het ontbreken van een veilige werkomgeving en een adequate klachtenopvang’. Hierop heeft het orkest zijn interne procedures aangepast en zich aangesloten bij een externe partij inzake arbeidsgerelateerde klachten. Meer kan een inspectie vooralsnog niet doen, volgens Pepijn ten Kate, belangenbehartiger theater en dans bij de Kunstenbond. ‘Die kijkt primair of de wet nageleefd wordt en behandelt niet zelf klachten.’

MORES probeert momenteel een zaak uit bij het College voor de Rechten van de Mens. Het is volgens Dekker ‘een mooie tussenoplossing om iemand zich toch te laten verantwoorden en zijn slachtoffers te horen’. Of de zaak daar een kans maakt, is nog moeilijk te zeggen.

Klachtencommissie
Aanvankelijk was er ook sprake van een eigen klachtencommissie. Zo’n commissie zou sneller kunnen opereren, onafhankelijk onderzoek doen door beide partijen en getuigen te horen (zonder de anonimiteit op te geven) en opdrachtgevers dwingen tot compenserende maatregelen. De sector zelf kan dit volgens het meldpunt echter nooit bekostigen. Daarvoor zal de overheid moeten bijspringen. Ingewikkeld hier is ook dat zo’n arbitragecommissie veel overeenstemming in het veld vraagt. ‘Er moeten dan moeilijke besluiten genomen worden’, zegt Ten Kate. ‘Wat vinden we toelaatbaar? Mogen we eisen dat mensen komen opdagen voor een verhoor? Welke maatregelen mag de commissie nemen?’

Mede door het huidige aantal aanmeldingen, heeft zo’n eigen klachtencommissie niet meer de prioriteit van het bestuur. Dat onderzoekt momenteel de mogelijkheden om zich aan te sluiten bij een bestaande externe klachtencommissie, zoals die bijvoorbeeld bestaan voor zelfstandige huisartsen. Moeilijkheid daarbij blijft dat een klachtencommissie alleen maar kan werken voor organisaties die zich aan de commissie committeren, bijvoorbeeld via lidmaatschap bij MORES of een sectorvereniging als de NAPK of de VSCD.

De onlangs opgerichte vereniging van castingbureaus, de Dutch Casting Directors Guild, is in gesprek met MORES om zich aan te sluiten. Leusink en zijn orkest zijn nog nergens aan verbonden. Ten Kate van de Kunstenbond vertrouwt er echter op dat steeds meer instellingen zullen volgen. ‘De morele druk wordt steeds groter. Het zou me niet verbazen dat de overheid hier ook sturend in gaat optreden, bijvoorbeeld door naast Fair Practice ook commitment aan een klachtencommissie als subsidievoorwaarde op te nemen. Je kunt je hier niet meer aan onttrekken.’

Ervaringen met ongewenste omgangsvormen in de podiumkunsten-, televisie- en filmsector? Neem contact op met MORES.