Ellen Vogel, de grande dame van het Nederlandse toneel, is op 93-jarige leeftijd op 5 augustus overleden. Haar veelzijdige toneelcarière besloeg meer dan zestig jaar.

Ellen Vogel (1922) debuteerde in 1945 met een kleine rol in Weekend in Californië van het net opgerichte gezelschap Comedia, met onder anderen Ko van Dijk en Mary Dresselhuys. Toen vanuit Comedia in 1950 de Nederlandse Comedie ontstond maakte Vogel, net als veel van haar Comedia-collega’s, de overstap naar het nieuwe gezelschap van Han Bentz van den Berg, Johan de Meester en Guus Oster. In eerste instantie huisde het gezelschap in Den Haag, maar met ingang van 1953 werd het de vaste bespeler van de Stadsschouwburg aan het Leidseplein in Amsterdam. Ze bleef er tot in 1971, toen het gezelschap mede als gevolg van Aktie Tomaat werd opgeheven.

Hierna speelde Vogel in talloze vrije producties, gastrollen bij gesubsidieerde gezelschappen als de Haagse Comedie, en rollen voor film en tv. Ze werd in haar carrière meermaals gelauwerd, waaronder met de Theo d’Or in 1961, de grootste Nederlandse toneelprijs, voor haar rollen in Kasteel in Zweden en Joseph in Egypten. In datzelfde jaar wonnen twee films van Fons Rademakers met Vogel een internationale prijs. In 1976 won ze de Colombina voor beste vrouwelijke bijrol in Zomergasten door de Haagse Comedie.

Bij haar vijftigjarig jubileum in 1995 werd Vogel tot grande dame van het Nederlandse theater benoemd, een officieuze titel die voorheen was weggelegd voor Mary Dresselhuys. Datzelfde jaar werd ze na afloop van de voorstelling Drie grote vrouwen (1995) bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Haar laatste toneelrol speelde ze in 2000, in Verzameld werk van Joop van den Ende Theaterproducties.

Ter gelegenheid van haar 85e verjaardag in 2007 verscheen een website met video- en audiomateriaal en werd het boek Ellen Vogel over haar leven en werk uitgegeven, geschreven door Tonko Dop en Anneke Muller. In 2009 kreeg ze de Blijvend Applaus Prijs 2009 uitgereikt, een oeuvreprijs voor oud-podiumkunstenaars. In de Stadsschouwburg Amsterdam is een portret dat Theo Swagemakers in 1976 van de actrice maakte te vinden, net als een bronzen beeldhouwwerk gemaakt door Constance Wibaut.

Vogel is getrouwd geweest met acteur Hans Tobi, met wie ze een zoon heeft, met Fons Rademakers, en met Jimmy Münninghoff.

Foto: Robin van Lonkhuijsen