Doek valt

Toneel- en theaterdirecteur Menso Carpentier Alting is op 23 september 2022 op zijn geliefde buitenplek in Frankrijk overleden. Menso was nourri dans le sérail. Zijn moeder was actrice Willy Haak, zijn vader Hans Carpentier Alting, directeur van de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Menso vertelde trots hoe de bekende acteur Hans Kaart hem als klein jongetje had beloofd dat hij in de voorstelling De knecht van twee meesters drie keer zijn naam zou noemen. Dat gebeurde toen de acteur, na het horen van een teleurstellend bericht, brulde: ‘mens, oh, mens, oh, mens, oh!’. 

Met Franz Marijnen verliest Vlaanderen een van zijn belangrijkste theatermakers van de voorbije halve eeuw. Zijn barokke verbeelding en zijn aandacht voor de macht van de retoriek zijn ongetwijfeld gedeeltelijk te verklaren vanuit het beroep van zijn vader die advocaat was. Daarnaast was ook zijn katholieke opvoeding een bron van inspiratie én van kritiek. In zijn theaterwerk rekende Marijnen af met de burgerlijke en kerkelijke ideologie en zocht hij meer dan eens de donkere kant van het menselijke handelen op, in teksten van auteurs als Jean Genet, Pier Paolo Pasolini en Georges Bataille. Bij hen vond hij een gewelddadige maar bevrijdende erotiek als alternatief. 

In het najaar van 1996 begint mijn geschiedenis met Hana Bobkova. Een collegezaal vol propedeusestudenten Theaterwetenschap, met daarvoor een kleine, deftige gestalte die een niet mis te verstaan gezag uitstraalt. Het is slechts een eenmalige les, maar een cruciaal moment voor mij. Ze vertelt over theaterkritiek en over haar eigen werk als critica. Iemand kan zich niet beheersen en waagt het door het college heen te fluisteren. Een priemende blik in die richting. De voorname gestalte onderbreekt haar verhaal. ‘Ik heb een ziekte’. Een onhoorbaar oei gaat door de zaal. ‘Een beroepsaandoening. Ik heb heel goede oren. Ik hoor alles.’ Een mengsel van opluchting en aangescherpte aandacht golft door de menigte heen. Gelukkig, het is geen ernstige ziekte, maar beter houden we nu onze hersens erbij. Dit is mijn eerste herinnering aan haar, die je als student uiteraard nooit anders aansprak dan met mevrouw Bobkova. 

In het boekje Het Zuidelijk Toneel, 1990-2000, dat verscheen ter gelegenheid van het vertrek uit Eindhoven van Ivo van Hove en Jan Versweyveld naar Toneelgroep Amsterdam, schreef Hana Bobkova een tekst over de speelstijl die onder hun leiding werd ontwikkeld. Ze beschrijft hierin niets minder dan een mensbeeld zoals alleen de taal van het theater dat kan evoceren. Dit artikel is bij uitstek een voorbeeld van haar manier van kijken en denken, van haar theaterfilosofie. 

De DDR-regisseur Fritz Marquardt ensceneerde in 1983 De weerstaanbare opkomst van Arturo Ui van Bertolt Brecht bij Het Publiekstheater. Ik deed een stage dramaturgie, snuffelde rond in de bijkeuken van dramaturg Guus Rekers en verdiende tegelijk een gage als figurant. Marquardt had de bijnaam ‘De Beul uit Oost-Berlijn’ en ik begreep al snel waarom. Vanaf de eerste repetities choreografeerde en ritmeerde hij opkomsten en afgangen, bewegingen en lichaamsposities tot op de seconde en millimeter nauwkeurig. Als acteurs niet precies deden wat Marquardt van tevoren had bedacht, schreeuwde hij met snel rood wordend hoofd: ‘Nein! Nein! Nein!’ en dan moest alles opnieuw.

Gelauwerd en productief architect Wim Quist bouwde maar één theater: de Rotterdamse Schouwburg. Oud-technicus Niko Bovenberg werkte er jarenlang en brengt een ode aan het huis waar alles snel kan.

Cas groeide op in Den Helder
Daar was een bioscoop die Rialto heette

Ik leerde Gijs kennen toen ik hem regisseerde op de Toneelacademie in Maastricht in Peter Handkes De rit over het Bodenmeer, metatoneel, toneel over toneel, waarin Handke zijn verwondering verwoordt over het toneel, de conventies, de aannames, het gedoe, de onzin, eigenlijk.

Zij had een uitzonderlijk talent, vocht net zo lang tot elk woord, tot elke zin op z’n plek stond, maar wilde nooit en te nimmer verbonden zijn aan een gezelschap of aan een producent: Ineke Veenhoven. 

‘Dood ben ik pas als jij me bent vergeten’. In 1991, hetzelfde jaar dat Bram Vermeulen de liedtekst Testament schreef, regisseerde ik Eric Schneider in De Profundis van Oscar Wilde bij De Appel in Den Haag. Volgens hemzelf één van de vijf rollen in zijn toneelcarrière die voor hem waren geschreven, waarvoor hij toneelspeler was geworden, en die hem een rijker mens hadden gemaakt. Ik regisseerde hem nog drie keer, en ook, in 1993 bij De Appel, zijn toneelstuk In Gesprek.