Een groep studenten is net afgestudeerd aan de ArtEZ Toneelschool in Arnhem. Ze vonden elkaar als derdejaars in de productie Stormvogels, geregisseerd door Casper Vandeputte. Deze voorstelling, die ze speelden in de kleine zaal, is geïnspireerd door het werk van Maksim Gorki (1868-1936). Als een van de eerste Russische schrijvers heeft hij het opkomend socialisme tot zijn thematiek gemaakt.

Zijn gedicht Het lied van de stormvogel uit 1895 is voor deze klas de aanleiding geweest om samen na het vierde jaar als gezelschap door te gaan, onder de naam Stormvogels. In de voorstelling Stormvogels klinkt een passage van het gedicht, prachtig voorgedragen. En vormt de verhaallijn het toneelstuk De vijanden van Gorki over een geheimzinnige macht die nog niet is gekristalliseerd. Maar wel voor angst zorgt. In de introductie tot de voorstelling richten de spelers zich rechtstreeks tot het publiek. Dat is een goede vondst: dankzij deze gastvrije entree is de bezoeker meteen bij de productie betrokken. Er volgt zelfs een geanimeerde uitleg over de voorstelling: we kijken naar dat geheimzinnige domein dat ‘achter de coulissen’ heet. Daar gebeurt het.

Een witte kubus overheerst het reusachtige toneelpodium van het Amsterdamse Bostheater. Voor de spelers is het een enorme stap van klaslokaal naar dit openluchtpodium. In die kubus spelen zich fragmenten af van De vijanden, onder meer de moord op een fabrieksdirecteur. Door een arbeider. Met een pistoolschot. Het socialisme is geboren. We zien de handeling slechts door een klein venster. Het werkelijke toneelspel speelt zich aan de voorzijde af, tussen de kledingrekken en de verkleedkisten. En vooral op en rondom een trap die naar het toneelpodium leidt. Misschien is het niet gloednieuw dit spel met theaterwerkelijkheid en spel achter de schermen, maar de jonge en getalenteerde spelers weten het fantasierijk en meeslepend uit te beelden.

Ze zijn op uitnodiging van het Boslab in het Amsterdamse Bostheater en krijgen een hartverwarmende toelichting door initiatiefneemster Frances Sanders, onlangs onderscheiden met een koninklijk lintje. Het knappe van Stormvogels is de openheid en toegankelijkheid van het spel. Als de vrouw van de vermoorde directeur op moet komen omdat ze is gealarmeerd, hult de actrice zich eerst in haar mooiste jurk en duurste schoenen. Als ze met deze uitdossing klaar is, vertrouwt ze het publiek toe ‘dat het mijn moment is’. Vervolgens speelt ze het verdriet van een vrouw die plots weduwe is geworden.

Maar de werkelijk theatrale fascinatie ligt in het rollenspel. De spelers laten zien dat toneel spel is en dat de verhouding tussen de persoonlijkheid van de speler en zijn rol cruciaal en spannend is. We kunnen denken aan een gezelschap als Maatschappij Discordia die dit uitgangspunt tot in de perfectie heeft uitgedacht en getoond. Regisseur Ingejan Lighthart Schenk heeft de eindverantwoordelijkheid op zich genomen, en dat is een goede keuze: hij kent de eisen en de moeilijkheden van spelen in het Amsterdamse Bostheater. Stormvogels laat zien dat in het theater, ondanks alle vernieuwingsdrang, er nog steeds ruimte is voor nieuwe vormen. Het schitterende is dat Maksim Gorki’s tekst zich daartoe uitstekend leent. Wat Brecht later zou doen, deed Gorki al eerder, althans zoals de groep Stormvogels laat zien. Dat geeft een verrassend inzicht in de theatergeschiedenis.

Foto: Tim Hillige