In de koptelefoon klinkt de sonore stem van Kitty Courbois: ze begeleidt de luisteraar annex wandelaar door de Pijp, die bijzondere woonwijk in Oud-Zuid die voor kunstenaars uit de jaren tachtig van de negentiende eeuw het walhalla was. Daar kwamen ze samen in cafés en op hun zolderkamers. Een van hen was toneelschrijver Herman Heijermans die in de Pijp zijn befaamde roman Kamertjeszonde schreef.

Geluidskunstenaar Renate Zentschnig en componist Evelien van den Broek maakten de eerste geluidswandeling voor Toneelgroep Amsterdam, getiteld Stemmengeschuifel, met Heijermans door de Pijp. Onder de naam Soundtrackcity maakt Zentschnig geluidswandelingen in Amsterdam, langs de grachten, door Noord en Osdorp, het Oostelijk Havengebied en in Weesp. Het zijn lang niet altijd kunstzinnige onderwerpen; Stemmengeschuifel is dat wel.

De geluidswandeling begint bij Café Restaurant De Ysbreeker aan de Weesperzijde. Het begin ligt aan de Amstel, we staan op de oever en kijken uit over het water naar de Pijp. De vertellende stem van Courbois krijgt afwisseling door acteurs van Toneelgroep Amsterdam die scènes naspelen uit Heijermans columns, de zogenoemde Falklandjes en de sensuele, in die tijd schokkende roman Kamertjeszonde waarin Heijermans beschrijft hoe hij ‘samenhokte’, zoals dat heette, met een getrouwde vrouw met kinderen. Ook komt een enkele scène uit Op hoop van zegen voorbij, Heijermans’ onbetwiste meesterwerk over het lot van vissers.

Onverbrekelijk met dit stuk, dat wereldwijde opvoering kreeg, is de rol van Kniertje verbonden en de gevleugelde uitdrukking ‘De vis wordt duur betaald’. De stemmen van acteurs en actrices als Fred Goessens, Halina Reijn, Gijs Scholten van Aschat en Alwin Pulinckx klinken in vaak fel gespeelde scènes. Dramaturg Lex Bolhmeijer heeft de keuze uit Heijermans’ werk gemaakt. Indrukwekkend en aangrijpend is een van de Falklandjes over een vrouw die met een ouderloos kind moet schuilen in het Sarphatipark. Ze is haar huis uitgezet wegens achterstallige huur en dwaalt in regen en onweer door de stad. Het is huiveringwekkend dit verhaal te horen terwijl wij, de wandelaars, ons bevinden op een bankje in dat Sarphatipark.

Geluidswandeling is een bescheiden woord; het is eigenlijk puur theater wat we beleven, maar dan niet visueel, zoals in de theaterzaal, maar auditief. De dramatische scènes komen tot ons via de koptelefoon, en ondertussen zien we de straten van de Pijp waar de vertelling zich afspeelt of waar de bedoelde passage is geschreven. Componist Evelien van den Broek maakt er een prachtig en indringend geluidsdecor bij waarin hoefgetrappel van paarden klinkt, mensen en stemmen die naar elkaar roepen en drukte suggereren, bliksem en onweer. De straten komen tot leven.

En ondertussen krijgen we op boeiende wijze de artistieke strijd van Heijermans te horen, gekoppeld aan zijn financiële bekommernissen. Aangrijpend is vooral te horen hoe arm de mensen aan het einde van de negentiende eeuw waren en hoe hard hun levensstrijd was. De Pijp krijgt opeens een heel ander karakter. En we komen op plekken die onverwacht zijn. Literatuur, stadsomgeving en theater komen prachtig samen.

Tot slot enige praktische informatie: belangstellenden kunnen vanaf 21 oktober in De Ysbreeker, het vertrek- en eindpunt van de wandeling, iPods, koptelefoon en plattegrond ophalen. Stemmengeschuifel is ook te downloaden via info@soundtrackcity.nl. Op elke eerste zondag van de maand is vanaf 11.00 uur een groepswandeling mogelijk.

Foto: Jan Versweyveld